یکی از رایجترین لوازم جانبی گیتار آکوستیک و الکتریک، در کنار تیونر، سیمتاب و مرطوبکننده، کاپو (capo) است.
کاپو در اصل یک کلمه ایتالیایی به معنای «سر» است. این ابزار کوچک دسته گیتار را مانند یک گیره میگیرد و طول سیمها را کوتاهتر میکند و از این طریق، کوک آنها را بالاتر میبرد. معمولاً کاپو را بر روی تمام سیمهای گیتار یا سایر سازهای زهی میبندند؛ اما گاهی از آن برای بستن تنها چند سیم استفاده میشود.
مزیت اصلی کاپو این است که به نوازنده اجازه میدهد آهنگ را در کلیدهای مختلف اما با استفاده از شکل آکوردهای سردسته بنوازد که نسبت به آکوردهای بارهدار، طنین و فرکانسهای ارتعاشی واخوان (۱) بیشتری دارند.
برای درک کارایی کاپو باید ابتدا بفهمیم که نات گیتار چه میکند. در ابتدای دسته و در محل شروع ارتعاش سیم، یک نوار باریک از جنس پلاستیک، فلز یا استخوان به نام نات قرار دارد. نات در مفصل مابین صفحه انگشتگذاری و سردسته ساز قرار گرفته و سیمها از روی آن عبور میکنند (معمولاً با کمی زاویه) و نهایتاً در گوشیهای کوک بر روی سردسته محکم میشوند.
نات دارای شیارهایی است که در تعامل با پل ساز، محل قرار گرفتن سیمها را از نظر عرضی تثبیت میکنند.
کاپو مانند یک نات متحرک عمل میکند و میتواند با قرارگیری بر روی هر یک از فرتهای پایینتر از محل اتصال دسته به بدنه، نوسانی مشابه نات را ایجاد کند. اما برخلاف نات، کاپو شیارهای محل قرار گرفتن سیم را ندارد؛ زیرا عملکرد کاپو صرفاً در جهت تغییر کوک است و نه در جهت تثبیت وضعیت عرضی سیمها. هنگام استفاده از کاپو، این وظیفه مهم کماکان به عهده نات است و از این نظر، کاپو جای نات را نمیگیرد.
توجه کنید که کاپو تنها کوک سیمهای آزاد (open) را بدون استفاده از گوشیهای کوک تغییر میدهد. این بدان معناست که کوک نتهای پردهگیریشده تغییری نکرده و تنها کوک سیمهای آزاد تغییر میکند. به همین سبب در صورت استفاده از کاپو، نهتنها کوک، بلکه جنس صدای سیمهای گیتار نیز تغییر میکند و شبیه سازهایی با طول سیم کوتاهتر مانند ماندولین میشود.
انواع مختلف کاپو با روشهایی متفاوت بر روی دسته گیتار و پشت سیم فرت محکم میشوند. بیشتر آنها دارای یک میله با پوشش لاستیکی هستند که سیمها را بر روی صفحه انگشتگذاری میفشارد و در سوی دیگر، با استفاده از یک بند پلاستیکی، نایلونی یا پارچهای و یا با استفاده از یک گیره فنری، پیچی یا قفلی، به دسته متصل میشود.
یک اختراع جدیدتر، کاپوی نیمه (partial capo) است که کل دسته را در بر نمیگیرد؛ بلکه میتوان با استفاده از آن تنها ۲، ۳، ۴ و یا ۵ سیم را پردهگیری کرد. استفاده از این نوع کاپو چندین الگوی متنوع کوک را بدون تغییر کوک اصلی ساز در اختیار نوازنده میگذارد.
استفاده از کاپو در سبکهای بلوز، فولک و فلامنکو رایج است و در سبکهایی مانند جز و کلاسیک بسیار نادر است. همچنین بسیاری از هنرمندان راک و پاپ مانند جورج هریسون، کیت ریچاردز، نوئل گلگر، بروس اسپرینگستین، استیو ارل، تام پتی، ریچارد تامسون، جانی مار، پل سایمون، جیمی پیج، جان مِیِر و … در طول دوران کاری خود از کاپو استفاده کردهاند.
منبع: وبسایت Fender
نویسنده: Jeff Owens
مترجم: کیان ایرجی
۱واخوان یا Drone عبارت است از نت (یا نتهایی) که بهطور ثابت در کنار نتهای متغیر ارتعاش مییابد. (مترجم)