سازهای کوبه ای
سازهای کوبهای (Percussion Instruments) یک خانواده بزرگ از سازهای موسیقی هستند که از طریق ضربه، تکان، سایش یا خراش به وسیله دست یا ابزارهای دیگر، ایجاد صدا میکنند و میتوانند در ریتم، ملودی و هارمونی موسیقی دخیل باشند. برخی از این سازها، کهنترین سازهای موسیقی به شمار میآیند و هزاران سال است که انسان به ساخت طبل و استفاده از آن برای مقاصد گوناگون مشغول است. امروزه، گستره سازهای کوبه ای از هر زمان دیگری وسیعتر است و شرکتهای متعدد در کشورهای مختلف، به تولید انواع پرشمار این سازها مشغول هستند. در نتیجه، علاقهمندان به موسیقی میتوانند از میان خیل عظیمی از محصولات با شاخصههای فیزیکی و صوتی و قیمتهای مختلف، گزینه مورد نظر خود را انتخاب کنند.
سازهای کوبهای بر اساس نحوه تولید صدا، کارکرد موسیقایی، کوک و شاخصههای متعدد دیگر تقسیمبندی میشوند.
دستهبندی سازهای کوبهای بر اساس نحوه تولید صدا
اگر نحوه تولید صدا را اساس قرار دهیم، میتوانیم سازهای کوبه ای را به چهار گروه ایدیوفونها (خودصداها)، ممبرافونها (پوستصداها)، کوردوفونها (زهصداها) و ائروفونها (هواصداها) تقسیمبندی کنیم.
در گروه اول یعنی ایدیوفونها، صدای ساز ناشی از ارتعاش بدنه آن است که از جمله آنها میتوان به کاخون، ماریمبا و زیلوفون اشاره کرد. ممبرافونها که بهطور معمول به آنها طبل یا درام گفته میشود، دارای ممبرانی (پوست یا هِد) هستند که با دست، مَلِت، استیک (چوب)، بیتر یا ابزارهایی مشابه، به آن ضربه میزنند. از مشهورترین ممبرافونها میتوان به بیس درام، داربوکا، اسنر درام، تیمپانی، دهل و جیمبی اشاره کرد. دسته سوم یعنی کوردوفونها، بیشتر شامل سازهای زهی میشود و صدای آنها ناشی از ارتعاش سیم است؛ اما برخی از سازهای کوبهای مانند بریمبائو و سیمبالوم نیز در این گروه قرار میگیرند. در نهایت، دسته چهارم یعنی ائروفونها نیز سازهای بادی را در بر میگیرند و نوازنده از طریق دمیدن هوا در آنها تولید صدا میکند؛ اما معدودی از سازهای کوبهای مانند کوزه (اودو درام) نیز بهنحوی در این گروه جای میگیرند.
دستهبندی سازهای کوبهای بر اساس کارکرد موسیقایی و کوک
اگر بخواهیم این خانواده از سازها را بر اساس کارکرد موسیقاییشان دستهبندی کنیم، با دو دسته کلی سازهای کوبهای با کوک مشخص (definite pitch) و سازهای کوبهای با کوک نامشخص (indefinite pitch) مواجه خواهیم شد.
دسته اول شامل سازهایی مانند تیمپانی، ماریمبا و زیلوفون میشود که یک پیچ (زیرایی/زیر و بمی) پایه تولید میکنند و در نتیجه میتوان با آنها ملودی اجرا کرد و نقشی هارمونیک در موسیقی برای آنها در نظر گرفت. اما سازهای گروه دوم که اکثر سنجها و طبلها را در بر میگیرد، میزانی از اورتُنهای پیچیده و فرکانسهای غالب را تولید میکنند که تعیین یک پیچ مشخص برای آنها ممکن نیست.