زمانی که لئو فندر اولین طرحهای Precision Bass را روی کاغذ میآورد، شاید حتی فکر این را هم نمیکرد که این گیتار به الگوی گیتارهای بیس بدل شود و تولید آن تا شصت سال بعد نیز ادامه پیدا کند.
طبیعتاً همیشه تغییراتی در مسیر طراحی و تولید پدید میآید. برجستهترین تغییرات صورتگرفته روی پرسیژن بیس، در سال ۱۹۵۷ پدید آمد. در این سال، شکل بدنه از فرم تخت شبه-تلکستر به فرم خوشقواره و قوسداری تغییر کرد که امروزه همهی ما با آن آشنا هستیم و دوستش داریم. بهعلاوه، در این زمان، پیکاپ split-coil جایگزین پیکاپ سینگل کویل روکشدار اولیه شد و صدای شناختهشده و متمایز پرسیژن بیس را شکل داد.
در مقایسه با تغییرات یادشده، اصلاحات دیگری که بعدها روی این ساز صورت گرفت، عمدتاً دستکاریهایی کوچک و ناچیز به شمار میروند. البته بخش الکترونیک اکتیوی که به مدلهای دهه ۸۰ اضافه شد، بهبودهای تُنال انکارناپذیری را به همراه داشت، اما امروزه دوباره جای خود را به مدارهای پسیو قدیمی داده است؛ چرا که نوازندههای بیس، بیشتر و بیشتر از مزیتهای صوتی مدارهای پسیو قدیمی آگاه شدهاند و با روی آوردن دوباره به آنها، موجب شدهاند که گیتارهای Precision Bass پسیو قدیمی، دوباره به مد روز تبدیل شوند.
این گیتار بیس که بهنحوی آرمانگرایانه، Precision (به معنای: دقت، ریزهکاری، ظرافت) نام گرفت، واقعاً هم به نوازندگان بیس این امکان را داد که بتوانند با نتهای کاملاً کوکشده و دقیق نوازندگی کنند. همچنین در مقایسه با کنترباسهای آکوستیک غولپیکر، جابجایی این بیس بسیار آسانتر و سادهتر بود و در نتیجهی این موارد، نوازندگی بیس رواج بیشتری یافت.
مانک مونتگومری (Monk Montgomery)، بهعنوان اولین نوازنده گیتار بیس شناخته شده است. او در سال ۱۹۵۱ (سال معرفی Precision Bass به جهان)، با یک گیتار پرسیژن بیس در گروه لایونل همپتون (Lionel Hampton) مینواخت.
تأثیر جهانی
در آن سالها، در بریتانیا گیتارهای بیس ساخت کشورهای اروپایی موجود بود و موزیسینهای اروپایی و بریتانیایی هنوز از طرح انقلابی فندر خبردار نشده بودند. ولی خیلی زود زمزمههایی درباره این بیس الکتریک جدید در اروپا و انگلستان هم سر زبانها افتاد و فندر را به یک نام آشنا و مورد احترام بدل کرد. جت هریس (Jet Harris)، بیسیست گروه انگلیسی The Shadows، باعث شد که نوازندگی با بیس الکتریک مورد توجه عموم قرار بگیرد. در دههی ۶۰ میلادی، با اینکه مدام گیتارهای بیس جدید وارد بازار میشد، ولی ظاهراً هیچکدام نتوانستند نظر عموم را به خود جلب کنند تا اینکه ناگهان Jazz Bass پا به عرصه گذاشت.
اولین رونمایی از Jazz Bass در سال ۱۹۶۰ صورت گرفت. در ابتدا این ساز با عنوان تبلیغاتی “پرسیژن بیس دو پیکاپ” معرفی شد که البته بههیچعنوان توصیف درستی از این بیس جدید نبود. پرسیژن بیس، صدای متمایز خود را مدیون پیکاپ اسپلیت-کویلش بود. این نوع پیکاپ، با سیمپیچهایی زیادتر از حد معمول، بیشتر چیزی شبیه به هامباکرها بود، در حالی که جز بیس دارای دو پیکاپ سینگل کویل بود.
بدنه جز بیس، تلفیقی از عناصر برگرفته از فندر استرتوکستر و جزمستر بود و از دو کاتاوِی، بدنه نامتقارن و دسته باریک تشکیل میشد. دسته و فینگربورد باریک، نوعی ظرافت به طراحی کلی Jazz Bass میافزود و در ضمن نوازندگی با این ساز را بسیار آسان و روان میکرد.
در ابتدا، کنترل ولوم دو پیکاپ، از طریق دو ناب هممرکز و روی هم صورت میگرفت، ولی به دلیل غیر قابل اعتماد بودن این طراحی، به دو ناب جداگانه تغییر شکل یافت. البته یک سری تغییرات کوچک و ناچیز نیز بعدها صورت گرفت.
اما دلیل ادامهدار بودن محبوبیت این دو مدل در چیست؟ پاسخ ساده است؛ پرسیژن بیس و جز بیس، کار خود را بهخوبی انجام میدهند و در عین حال، از لحاظ تواناییهای صدایی، آنقدر متفاوت هستند که پاسخگوی تقریباً همه نوازندگان بیس باشند. وزن همهی گیتارهای Jazz Bass و P Bass، با اختلافی اندک (بسته به چوب استفادهشده)، با یکدیگر برابر است و کیفیت صدادهی همه آنها نیز یکسان است. مجموع این عوامل، این دو مدل را به سازهایی محبوب و قابل اعتماد بدل ساخته است.
مدل پرسیژن، ارائهدهنده صدای بم قدرتمندی است که در قطعات پاپ و راک بیشماری به گوش میخورد. از آن طرف، جز بیس ثابت کرده است که با موجهای گوناگون موسیقایی، بسیار سازگار است. به همین دلیل همه نوازندگان گیتار بیس، یک Jazz Bass دارند.
جز بیس، تطبیقپذیری خارقالعاده خود را مدیون دو سینگل کویل جداگانه و دو ناب ولوم مستقل است. با ترکیب صدای این دو پیکاپ با هم، نوازنده میتواند به گستره صوتی بسیار وسیعی دسترسی را در اختیار گیرد.
نوازندگان مشهور جز بیس
جاکو پاستوریوس (Jaco Pastorius) در گروه جز فیوژن Weather Report، صدای جز بیسرا به بهترین شکل به کار گرفت. قابلیت ترکیب پیکاپها، همواره موجب وضوح نتهای جاکو، حتی در بیسیترین تُنها میشد.
جان انتویسل (John Entwistle)، فرکانسهای تربل جز بیس را بهخوبی استفاده کرد و آن را به جزئی از صدای منحصربهفرد گروه The Who بدل کرد. نوئل ردینگ (Noel Redding)، نوازنده بیس Jimi Hendrix Experience، از وضوح و شفافیت این گیتار برای حفظ تمامیت صدای گروه در لحظات وحشیگری درامر گروه یعنی میچ میچل (Mitch Mitchell) بهخوبی بهره برد. از دیگر نوازندگان Fender Jazz Bass باید از جان پل جونز (John Paul Jones) از گروه Led Zeppelin یاد کرد.
پیکاپهای بریج و وسط Precision Bass و Jazz Bass، از دو روکش فلزی بهرهمند بودند، ولی نوازندگان فینگر استایل، این روکشها را مزاحم نوازندگی میدانستند و آنها را باز میکردند. فندر هم در پاسخ به خواستههای آنها، این دو روکش فلزی را از روی این دو مدل حذف کرد. امروز، تنها مدلهای vintage reissue، برای حفظ و یادآوری اصالت این سازها، به همراه این دو روکش فلزی عرضه میشوند. نوازندگان سنتگرا دوست دارند که این دو روکش روی سازشان باشد و نوازندگان مدرنتر ترجیح میدهند که بازشان کنند؛ به هر حال، وجود این روکشهای فلزی، تأثیر مشهودی بر تجربه نوازندگی دارد.
تعجبی نداشت که بعد از موفقیت این دو مدل، فندر نمیتوانست از ترکیب آنها با یکدیگر خودداری کند. پس با افزودن یک سینگل کویل Jazz Bass به پوزیشن بریج Precision Bass و باریک کردن دستهی آن، مدل JP را پدید آورد. از سوی دیگر، جز بیس تغییرات زیادی نکرد. البته این گیتار در قالب مدلهای ۵ سیم نیز عرضه شد و موفقیت بسیار خوبی کسب کرد. به هر حال، هر چه در آینده پیش آید، یک چیز قطعیست: دیگر هرگز دو گیتار بیس با چنین گذشته درخشانی به دنیا نخواهند آمد.
نوشته: Roger Newell
ترجمه: بابک آخوندی