آموزش, مقالات, مقالات تئوری موسیقی
آشنایی با گام‌های پنتاتونیک
آگوست
مقدمه
گام‌های پنتاتونیک مهم‌ترین گام‌هایی هستند که گیتاریست‌های تازه‌کار باید فرا بگیرند. این گام‌ها در تمام سبک‌های موسیقی، به‌ویژه پاپ و راک رایج هستند.
گام‌های پنتاتونیک به‌خصوص برای گیتاریست‌های کم‌تجربه بسیار مفید هستند. به خاطر سپردن آنها آسان است و می‌توان به‌راحتی آنها را در هر سبک موسیقی، تنها با صرف کمی زمان و تمرین، مورد استفاده قرار داد.
این گام‌ها چه هستند؟
هر گامی که پنج نت در هر اکتاو خود داشته باشد را می‌توان به‌عنوان یک گام پنتاتونیک در نظر گرفت و به همین دلیل، نام پنتاتونیک (پنج صدایی) برای آنها استفاده می‌شود. اما معمولاً این نام را برای گام‌های پنتاتونیکی استفاده می‌کنیم که از دایره درجات پنجم مشتق می‌شوند، که از نت درجه اول شروع شده و به ترتیب با افزودن درجات سوم نت‌ها شکل می‌گیرد. مثلاً:
- دو
- دو + پنجم = سل
- سل + پنجم = ر
- ر + پنجم = لا
- لا + پنجم = می
با تغییر توالی این نت‌ها به گام دو ماژور پنتاتونیک می‌رسیم: دو، ر، می، سل، لا
نواختن گام‌های پنتاتونیک کار را برای نوازندگان گیتار و بیس ساده می‌کند؛ زیرا درجه پنجم مکمل خوبی برای تمام نت‌های موجود در یک گام است. گام پنتاتونیک مینور نیز از دایره درجه پنجم مشتق می‌شود؛ اما این بار حرکت از نت درجه اول در خلاف جهت صورت می‌گیرد. مثلاً:
- دو
- نتی که فاصله پنجم آن دو است = فا
- نتی که فاصله پنجم آن فا است = لا دیز
- نتی که فاصله پنجم آن لا دیز است = ر دیز
- نتی که فاصله پنجم آن ر دیز است = سل دیز
با تغییر توالی این نت‌ها به گام دو مینور پنتاتونیک خواهیم رسید: دو، ر دیز، فا، سل دیز، لا دیز
چرا این گام‌ها ویژه هستند؟
به این دلیل که کار را راه می‌اندازند! از یک ترتیب پنتاتونیک متشکل از آکوردهای ماژور یا غیره استفاده کنید. اگر یکی برایتان مفید نبود، دیگری را امتحان کنید. به خاطر آوردن این گام‌ها در ترتیب آکورد ساده است؛ زیرا آرایش نت‌های گام ماژور برابر با گام کوچکتر است (با سه نیم‌پرده انتقال یا سه فرت بر روی گیتار). این تطبیق‌پذیری باعث می‌شود استفاده از این گام‌ها در بداهه‌نوازی ساده باشد. گام‌های پنتاتونیک می‌توانند مبنایی برای گام بلوز باشند یا به‌عنوان ابزاری برای به خاطر آوردن مدهای یونانی استفاده شوند. نت‌های گام ماژور پنتاتونیک با سه مد ماژور یونانی اصلی اشتراک دارند: مد آوینیَن، لیدین و میکسولیدین. نت‌های گام مینور پنتاتونیک با نت‌های چهار مد یونانی کوچکتر اشتراک دارند: دورین، فریجین، آئولین و لوکریو. کافیست دو نت معین هر مد را به گام پنتاتونیک اضافه کنید تا به صدای مدهای یونانی دست پیدا کنید.
گام پنتاتونیک چگونه ساخته می‌شود؟
بیشتر افراد فواصل پنتاتونیک را نمی‌آموزند. بیایید برای درک بهتر، ریشه‌های آن را تجزیه کنیم.
گام دو ماژور پنتاتونیک مشتق از ریشه بدین صورت است: ریشه، ۲ ۳ ۵ ۶، یا ریشه + پرده + پرده + پرده + نیم‌پرده. یعنی: دو، ر، می، سل، لا.
گام دو مینور پنتاتونیک مشتق از ریشه بدین صورت است: ریشه، ۳ مینور، ۴، ۵، ۷ مینور، یا ریشه + (نیم‌پرده + پرده) + پرده + پرده + نیم‌پرده. یعنی: دو، می بمل، فا، سل، سی بمل.
چینش بر روی صفحه انگشت‌گذاری
بخش جذاب کار اینجاست! در پایین ترتیب قرارگیری نت‌ها در گام پنتاتونیک مینور و ماژور را می‌بینیم. فاصله نسبی نت‌ها یکسان است و تنها سه نیم‌پرده جابجا شده‌اند.
به یاد داشته باشید که یکی از گام‌ها رنگ‌آمیزی‌کننده دیگری است. برای سهولت به خاطر سپردن آن بهتر است از گام پنتاتونیک مینور استفاده کنید؛ زیرا بیشترین تلاقی نت‌ها با فرتی که نت ریشه در آن قرار دارد، در این گام اتفاق می‌افتد. این امر تمرین کردن را ساده می‌کند. توزیع کامل گام مینور بر روی صفحه انگشت‌گذاری را در شکل زیر می‌بینیم. آن را به خاطر بسپارید و بر روی ترتیب آکوردهای مختلف اجرا کنید. خواهید دید که نتیجه چقدر خیره‌کننده است.
منبع: Scales-chords
نویسنده: T. Franca
مترجم: کیان ایرجی