راهنمای خرید یوکللی

روزگار ما بهترین زمان برای شروع نوازندگی یوکللی (اوکوله‌له) است؛ زیرا در بازه‌های قیمتی مختلف، مدل‌های متنوعی برای انتخاب وجود دارند و منابع متعددی برای آموزش این ساز در دسترس هستند.

در گذشته، یوکللی گاه به چشم اسباب‌بازی دیده می‌شد؛ اما استفاده از آن توسط هنرمندان شناخته‌شده‌ای مثل پل مک‌کارتنی (Paul McCartney)، ادی ودر (Eddie Vedder) و جیسون مراز (Jason Mraz)، به این ساز کوچک کمک کرد تا جایگاه واقعی خود را کسب کند. تسلط خیره‌کننده جیک شیمابوکورو (Jake Shimabukuro) ثابت کرده است که در دست اساتید بزرگ، یوکللی می‌تواند آهنگ‌هایی بسیار ظریف و پیچیده خلق کند.

محبوبیت یوکللی جای تعجب ندارد. از آنجا که این ساز تنها چهار سیم نایلونی دارد، یادگیری و نواختن آن ساده است و فشار کمتری به انگشت‌های هنرجویان تازه‌کار می‌آورد؛ خصوصاً در قیاس با گیتار آکوستیک سیم استیل.

در این مقاله، تاریخچه‌ این ساز را مرور می‌کنیم و سپس اطلاعات مورد نیاز برای خرید یوکللی را در اختیار شما خواهیم گذاشت.

تاریخچه مختصر یوکللی

یوکللی بر اساس اعضای کوچک خانواده گیتار و در دهه ۱۸۸۰ توسط نجارهای مهاجر پرتغالی در هاوایی ابداع شد. این نجارها سعی داشتند سازهایی شبیه به سازهای محبوب سرزمین خود بسازند. یوکللی به لطف علاقه شاه کالاکاوا، به‌سرعت در این مجمع‌الجزایر به محبوبیت رسید و معمولاً نوازنده‌های این ساز در دربار پادشاه به اجرای موسیقی می‌پرداختند.

جالب آنجاست که نام این ساز از عبارتی به معنای «کَک پرنده» در زبان هاوایی برگرفته شده است. مردم این جزایر به دلیل حرکت سریع انگشتان نوازنده‌های یوکللی بر روی صفحه انگشت‌گذاری، چنین نامی را برای آن انتخاب کردند.

زمانی که آهنگسازان در دهه بیست به ساختن آهنگ‌هایی با تم موسیقی هاوایی روی آوردند، محبوبیت یوکللی به ایالات متحده آمریکا رسید. نوازندگان یوکللی در صحنه موسیقی عامه‌پسند به محبوبیت رسیدند و باعث شدند نام این ساز عمیقاً به عصر موسیقی جز گره بخورد. تصویر دانشجوی جوانی که کتی از جنس پوست راکون به تن دارد و یوکللی می‌نوازد، به تصویری نمادین در فرهنگ مردمی بدل شد و ناشران شروع به نشر کتاب‌های موسیقی برای یوکللی کردند. تولیدکنندگان ساز در آمریکا از جمله مارتین و هارمونی که این مد جدید را زیر نظر داشتند، شروع به تولید این ساز کردند. برندهای تولید سیم در آن دوران نیز سیم یوکللی را به خطوط تولید خود اضافه کردند.

اگرچه به لطف تولید یوکللی‌های ارزان‌قیمت پلاستیکی و محبوبیت چشمگیر آهنگ «Tiptoe Through the Tulips» از تاینی تیم، این ساز در موسیقی پاپ دهه ۴۰ تا دهه ۶۰ حضور قابل توجهی داشت، اما رفته‌رفته از میزان محبوبیت آن کاسته شد. در دهه ۹۰ و به لطف محبوبیت شدید آهنگ‌های «Over the Rainbow» و «What a Wonderful World» با اجرای کاماکاویوو اوله، یوکللی مجدداً مورد توجه قرار گرفت. از آن زمان تا کنون، محبوبیت یوکللی به لطف نوازندگان بی‌شمار در یوتیوب و موزیسین‌های سبک‌های راک، پاپ و فولکلور که از این ساز استفاده کرده‌اند، کماکان به قوت خود باقی مانده است.

انواع یوکللی

اکثر یوکللی‌ها از نظر اندازه و دامنه نُتی در چهار دسته قرار می‌گیرند: سوپرانو (استاندارد)، کنسرت، تنور و باریتون.

یوکللی‌های اولیه در دسته سوپرانو قرار می‌گرفتند. مدل‌های سوپرانو از سایر مدل‌ها کوچک‌تر هستند و برای هنرجویان کم‌سن بسیار مناسب هستند. معمولاً طول اسکیل این یوکللی‌ها ۱۳ اینچ و طول کلی آنها ۲۱ اینچ است. صدای براق و روشن مدل‌های سوپرانو همان صدایی است که معمولاً با شنیدن نام یوکللی به یاد می‌آوریم و برخی از تولیدکننده‌ها هم مدل‌های سایز سوپرانوی خود را با عنوان «استاندارد» نام‌گذاری می‌کنند.

اندازه بزرگتر از سوپرانو، کنسرت نام دارد و اسکیلی معادل ۱۵ اینچ و طولی معادل ۲۳ اینچ دارد. یوکللی‌های کنسرت صدایی نسبتاً بم‌تر و بلندتر از مدل‌های سوپرانو تولید می‌کنند؛ اما صدای کلی آنها چندان با سوپرانو متفاوت نیست.

یوکللی تنور به دلیل اسکیل ۱۷ اینچی و طول ۲۶ اینچی خود، صدایی بم‌تر با رزونانسی بالاتر تولید می‌کند. صفحه انگشت‌گذاری بزرگتر این ساز برای دست‌های بزرگ‌تر، مناسب‌تر است.

یوکللی باریتون با طول اسکیل ۱۹ اینچ و طول کلی ۳۰ اینچ، به نسبت برادران کوچکتر خود، نت‌های‌ بسیار بم‌تری تولید می‌کند. سیم‌های یوکللی باریتون، مانند چهار سیم بالای گیتار کوک می‌شوند و به همین دلیل، به‌عنوان ساز دوم برای نوازندگان گیتار بسیار مناسب است.

شکل بدنه یوکللی

بیشتر یوکللی‌ها از نظر شکل بدنه در یکی از سه گروه زیر قرار می‌گیرند:

شکل گیتار یا عدد ۸ انگلیسی (figure-8)

این شکل بدنه محبوب‌ترین شکل برای یوکللی است. انحنای بالایی ساز که به آن شانه‌ هم گفته می‌شود، معمولاً از انحنای پایینی بدنه کوچکتر است و به قسمت باریک بدنه که مابین این دو انحنا قرار می‌گیرد، کمر ساز گفته می‌شود. برخی از طراحی‌های جدیدتر، در قسمت شانه ساز، بریدگی کوچکی به نام کات‌اوی (cutaway) دارند که اجازه دسترسی آسان‌تر به پرده‌های بالا را به نوازنده می‌دهد.

شکل آناناس

بدنه طرح آناناس با صفحه پشت خمیده در هاوایی ابداع شد و ابتدا در سازهای تولیدشده توسط شرکت Kamaka Ukulele به کار رفت.

شکل پارو

این شکل بدنه یادآور پارو است و بسیار کمتر از دو شکل دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اجزای یوکللی

سر دسته: این قسمت که به دسته متصل شده است، محل قرارگیری ماشین‌های کوک یا همان تیونرهای ساز است.

ماشین‌های کوک: این قطعات برای نگه داشتن سیم به کار می‌روند و با گردش آنها می‌توان کوک سیم را تغییر داد.

نات: نات در همراهی با خرک بریج کمک می‌کند تا سیم‌ها در ارتفاع درست نگه داشته شوند.

دسته: دسته ساز از سردسته تا بدنه ادامه دارد و صفحه انگشت‌گذاری بر روی آن نصب می‌شود.

صفحه انگشت‌گذاری: صفحه انگشت‌گذاری یا فرت‌بورد، نگهدارنده مفتول‌های فرت‌‌ها (پرده‌‌ها) است. معمولاً نقطه‌ها یا تصاویری بر روی فرت‌بورد نقش می‌بندد که به پیدا کردن محل نت‌ها کمک می‌کنند.

بدنه: این قسمت متشکل از صفحه رو (تاپ)، صفحه پشت و کناره‌های بدنه است. تاپ، مسئول اصلی منتقل کردن ارتعاش سیم‌ها به بدنه است. همچنین حفره صدا که بر روی این صفحه تعبیه شده است، صدای ساز را به بیرون پرتاب می‌کند. در اطراف حفره صدای برخی از ساز‌ها، طرح‌های تزئینی موسوم به روزت (rosette) نقش بسته است.

بریج: بریج یا پل بر روی تاپ نصب شده و خرک را نگه می‌دارد. همچنین برای استقرار سیم بر روی ساز، انتهای تحتانی سیم را به بریج گره می‌زنند.

روش‌ها و چوب‌های مورد استفاده در ساخت یوکللی

در تولید یوکللی از چوب‌ها و روش‌های متنوعی استفاده می‌شود. البته برخی از مدل‌ها هم از مواد مصنوعی و فلزات تولید می‌شوند. در اینجا درباره مرسوم‌ترین چوب‌ها صحبت خواهیم کرد؛ اما با جستجو در بازار خواهید دید که ترکیبات مختلفی از این چوب‌ها در ساخت یوکللی به کار می‌رود. از آنجا که صدای ساز حاصل مؤلفه‌های متعدد از جمله شکل و اندازه بدنه، اندازه حفره صدا، کوک و نوع سیم است، نمی‌توان یک چوب را به‌عنوان چوب برتر برای ساخت یوکللی برشمرد؛ درست مانند گیتار.

چوب یک‌تکه و چوب لمینت

به‌طور کلی، بدنه یوکللی‌های باکیفیت از چوب یک‌تکه و بدنه مدل‌های مقرون‌به‌صرفه‌تر از چوب‌های لمینت ساخته می‌شود. لمینت از به هم چسباندن لایه‌های مختلف چوب تولید می‌شود و گاه پوشش نازکی از چوب نیز بر روی آن قرار می‌گیرد. در برخی از موارد، بدنه یوکللی از لمینت تولید می‌شود و تاپ که تأثیر بسزایی در صدای ساز دارد از چوب یک‌تکه ساخته می‌شود.

اگرچه یوکللی‌های ساخته‌شده از لمینیت، رزونانس صدای مدل‌های ساخته‌شده از چوب یک‌تکه را ندارند، اما معمولاً مقاوم‌تر هستند و کمتر در اثر مواردی مانند سرما یا هوای خشک دچار ترک‌خوردگی می‌شوند. یوکللی‌های ساخته‌شده از چوب یک‌تکه، مانند سایر سازهای زهی، به‌مرور زمان جاافتاده‌تر می‌شوند و صدایی غنی‌تر پیدا می‌کنند؛ اما سازهای ساخته‌شده از لمینت، صدای اولیه خود را در تمام طول عمر خود حفظ می‌کنند.

چوب‌های مرسوم برای تولید یوکللی

کوا (Koa): این چوب از درختان بومی جزایر هاوایی به دست می‌آید و از قدیم برای تولید یوکللی مورد استفاده قرار می‌گیرد. کوا امروزه نیز به علت طرح‌های زیبا، رنگ‌های متنوع و صدای متعادل خود، در زمره محبوب‌ترین چوب‌ها به شمار می‌رود. آکاسیا (Acacia) که هم‌خانواده کوا است نیز مشخصات مشابهی دارد.

ماهون (Mahogany): درختان خانواده ماهون شامل انواع مختلفی هستند که در مناطق مختلف جهان رشد می‌کنند و به همین خاطر به‌سختی می‌توان درباره شخصیت صوتی این چوب به جمع‌بندی رسید؛ اما به‌طور کلی، این چوب صدایی تیره‌ و گرم‌ دارد. ماهون اکثراً برای تولید دسته یوکللی به کار می‌رود.

اسپروس (Spruce): به دلیل محبوبیت یوکللی، بسیاری از تولیدکنندگان گیتار هم اقدام به تولید این ساز کرده و از چوب‌های مرسوم برای ساخت تاپ گیتار، در تولید یوکللی استفاده می‌کنند. اسپروس که چوبی محبوب در بین تولیدکنندگان گیتار است، به علت رگه‌های متراکم خود، صدایی بلند و براق دارد.

سدار (Cedar): چوب سدار که از اسپروس نرم‌تر است، صدایی گردتر و ملایم‌تر دارد. این چوب گزینه‌ای مناسب برای تقویت نت‌های بم در سازهای تنور و باریتون به شمار می‌رود. چوب سدار قرمز غربی یکی از محبوب‌ترین انواع این خانواده است.

ردوود (Redwood): چوب ردوود از نظر جنس صدا، جایی بین اسپروس و سدار قرار دارد و شفافیت صدای اسپروس را با گرمای صدای سدار ترکیب می‌کند. به علت برداشت بیش از حد، امروزه این چوب بسیار کمیاب و گران‌قیمت است. چوب ردوود مورد استفاده در سازهای موسیقی معمولاً از مبلمان قدیمی و فرسوده استخراج می‌شود.

رزوود (Rosewood): رزوود که معمولاً برای ساخت صفحه انگشت‌گذاری به کار می‌رود، چوبی بسیار متراکم است که می‌توان در تولید بدنه یوکللی نیز از آن استفاده کرد. جدا از سختی و تراکم، پالت رنگی غنی و طرح‌های چشم‌نواز رزوود نیز می‌توانند به جذابیت ظاهری ساز کمک کنند.

افرا (Maple): افرا نیز از جمله چوب‌هایی است که معمولاً در ساخت گیتار از آنها استفاده می‌شود. این چوب رگه‌های متراکم و گاه چشم‌نواز دارد. سختی این چوب باعث می‌شود برای تولید صفحه انگشت‌گذاری و بریج ساز گزینه‌ای مناسب به شمار بیاید.

امروزه از چوب‌های مختلفی چون کوکوبولو، ناتو، راش، گیلاس، ovangkol، پاو فرو، ساپلی و ونگه در تولید یوکللی‌ استفاده می‌شود.

یوکللی‌های خاص

با توجه به محبوبیت شدید یوکللی، تولیدکنندگان انواع و مدل‌های مختلفی از این ساز را ارائه می‌کنند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

یوکللی آکوستیک-الکتریک

این سازها دارای یک پیکاپ الکترونیک هستند که لرزش سیم‌ها را به سیگنال الکترونیکی تبدیل کرده و از طریق پری‌امپ موجود در مدار پیکاپ، آن را تقویت کرده و سپس از طریق خروجی به امپلیفایر یا سیستم صدا منتقل می‌کند. یوکللی‌های آکوستیک-الکتریک برای نوازندگانی که قصد دارند از ساز خود در قالب گروه استفاده کنند، گزینه بسیار مناسبی به شمار می‌آیند. اگرچه در چنین شرایطی می‌توان از میکروفون نیز استفاده کرد، اما در صورت استفاده از میکروفون، امکان ایجاد فیدبک بالاتر می‌رود و همچنین نوازنده نمی‌تواند به‌صورت آزادانه روی صحنه حرکت کند. پری‌امپِ سازهای آکوستیک-الکتریک، تنظیماتی برای تعیین سطح ولوم و جنس صدای ساز در اختیار نوازنده قرار می‌دهد تا صدای یوکللی را به بهترین نحو به گوش تماشاچی‌ها برساند. برخی از مدل‌های آکوستیک-الکتریک دارای خروجی USB هستند و قابلیت ضبط با تکنولوژی USB را فراهم می‌کنند.

یوکللی‌های شش‌سیم و هشت‌سیم

این سازها که معمولاً بر مبنای طول اسکیل باریتون یا تنور طراحی می‌شوند، به لطف اندازه کوچک خود، برای همراهی در مسافرت ایده‌آل هستند و جایگزین مناسبی برای گیتارهای سفری یا گیتارهای ۳/۴ به شمار می‌روند.

سازهای ترکیبی بر مبنای یوکللی

برخی از تولیدکنندگان شروع به تولید سازهایی کرده‌اند که مرز بین یوکللی و سازهای دیگری از قبیل بانجو را کمرنگ می‌کنند. بانجو‌له‌له (Banjolele) سازیست که بدنه‌ای پوستی شبیه به بانجو دارد. برخی از بانجو‌له‌له‌ها مانند یوکللی کوک می‌شوند و به همین دلیل برای نوازندگان یوکللی آشنا هستند.

یک نمونه دیگر از این سازهای ترکیبی، یوکللی رزوناتور (resonator ukulele) است که المان‌هایی از گیتارهای رزوناتور فلزی در آنها به چشم می‌خورد. مخروط آلومینیومی موجود در این ساز، صدایی بلند تولید می‌کند که می‌تواند صدای ساز را در قالب گروه بهتر به گوش برساند.

کوک یوکللی

سه مدل کوچکتر یعنی سوپرانو، کنسرت و تنور معمولاً به نت‌های لا-دو-می-لا کوک می‌شوند. یوکللی‌های باریتون معمولاً به نت‌های ر-سل-سی-می کوک می‌شوند (مانند چهار سیم بالای گیتار). کوک نت «ر» نیز گزینه دیگری است که برخی معتقدند به سازهای کوچکتر امکان می‌دهد تا صدایی شیرین‌تر ایجاد کند. نت‌های این کوک، لا-ر-فا دیز-سی هستند. کوک‌های دیگر نیز بر روی این ساز ممکن هستند و با پیشرفت مهارت‌های نوازندگی خود می‌توانید آنها را امتحان کنید.

تیونرهای الکترونیک، کوک کردن ساز را بسیار راحت می‌کنند. بسیاری از تیونرها حالتی مخصوص برای کوک کردن یوکللی دارند. تیونرهای گیره‌ای که به سردسته ساز متصل شده و ارتعاشات آن را دریافت می‌کنند، گزینه‌های مقرون‌به‌صرفه و خوبی برای نوازندگان یوکللی هستند.

سیم‌های یوکللی از نوع نایلونی هستند که معمولاً حالت کشسانی دارند؛ در نتیجه بعد از خرید ساز یا تعویض سیم‌ها، باید به‌طور مکرر ساز را کوک کنید تا سیم‌ها به وضعیت ثبات برسند.

کیفیت ماشین‌های کوک نیز می‌تواند به سهولت کوک کردن و همچنین حفظ کوک توسط ساز کمک کند. بیشتر ماشین‌های کوک فلزی دارای پیچ‌ها و دکمه‌های متعددی هستند و محکم کردن این اتصالات به‌طور مداوم، کمک می‌کند تا ساز شما بهتر در کوک بماند.

لوازم جانبی یوکللی

همانطور که در بالا گفته شد، تیونر الکترونیکی می‌تواند کوک کردن ساز را بسیار ساده کند.

همچنین بد نیست برای جابجایی ساز خود، یک کیس یا کیف مناسب تهیه کنید. کیف می‌تواند از ساز و سرمایه شما در برابر خطرات محافظت کند.

برخی از نوازندگان ترجیح می‌دهند به جای نوازندگی با انگشت، از پیک‌های نمدی یا پیک‌های معمولی گیتار استفاده کنند. شاید بد نباشد شما هم انواع پیک‌ را آزمایش کنید.

سیم‌های ساز تأثیر شگرفی در صدادهی آن دارند. سیم‌های متنوعی از جمله سیم‌های نایلونی، تیتانیومی، آلومینیومی و فلوئوروکربنی برای ساز یوکللی موجود هستند که نیازهای هر نوازنده‌ای را پوشش می‌دهند.

شروع نوازندگی یوکللی

با رشد چشمگیر محبوبیت یوکللی و دسترسی به منابع آموزشی مختلف، امروز زمان مناسبی برای شروع یادگیری یوکللی است.
بسیاری از ناشران، آهنگ‌های محبوب پاپ، فولک، راک، کانتری و بلوز را برای ساز یوکللی در قالب کتاب منتشر کرده‌اند. این کتاب‌ها شامل درس‌هایی برای مبتدیان و آموزش‌هایی برای نوازندگان سطح بالاتر هستند.

همچنین نت‌نویسی‌های ساده‌شده بسیاری نیز در اینترنت وجود دارند که به شما کمک می‌کنند تا آهنگ‌های محبوب خود را با استفاده از آکوردها بنوازید.

جمع‌بندی

در نهایت، انتخاب سازی که نواختن و شنیدن صدای آن دلپذیر باشد و با نیازها، سلیقه و بودجه شما همخوانی داشته باشد، بر عهده شماست. با اینکه پس از خواندن این مقاله اطلاعات زیادی درباره یوکللی‌ کسب کرده‌اید، ولی باز هم پیشنهاد می‌کنیم که اجازه دهید تا انگشت‌ها و گوش‌های شما راهنمای خرید شما باشند.