آموزش, مقالات, مقالات درامز
آشنایی با ساز جیمبی (Djembe)
آوریل
پیش از خرید جیمبی (جمبه)(Djembe) باید کمی با این ساز آشنا شویم و مشخص کنیم به دنبال چگونه صدایی هستیم. پس از مطالعه این راهنمای کوتاه خواهید توانست انتخابی آگاهانه‌تر درباره ساز مناسب خود داشته باشید.
تاریخچه جیمبی
جیمبی سازی کوبه‌ای است که با رقص مناطق غرب آفریقا به جهان معرفی شد. این طبل دستی سنتی هم در گذشته و هم امروز برای حفظ ریتم و راهنمایی حرکات رقص سنتی در مراسم عزاداری و عروسی و سایر مراسم آیینی مورد استفاده قرار گرفته است. جیمبی همچنین به خاطر الگوهای سوال و جواب خود شناخته می‌شود که به نوازندگان اجازه می‌دهد با یکدیگر تعامل داشته باشند.
معنی کلمه جیمبی بسیار درخور و زیباست و به معنای «گرد هم آمدن صلح‌آمیز» است. نوازندگان به همین خاطر جذب این ساز می‌شوند؛ برای لذت بردن از همکاری با سایرین در فضایی آرام و خودمانی. حتی بعضی از اطبای شاخه‌های طب سنتی و درمانگران آفریقای غربی از طنین این ساز در درمان بیماران خود استفاده می‌کنند.
این آهنگران غرب آفریقا بودند که این ساز را خلق کردند. روند ابداع ساز جیمبی تا رسیدن به مرحله جیمبی‌نوازی نیز مسیری روحانی است. آهنگر به درختانی که برای ساخت ساز قطع می‌کند قربانی پیشکش می‌کند. باور سنتی بر این است که هر جیمبی سه روح در کالبد خود دارد: روح درخت، روح حیوانی که از پوست آن برای ساز استفاده شده و روح سازنده جیمبی. بر اساس باورهای سنتی، چوب ساز تنها باید از مناطق گینه، مالی، بورکینافاسو، سیرالئون و ساحل عاج تهیه شود؛ زیرا این مناطق محل رشد درخت‌هایی هستند که ابتدا در ساخت جیمبی از آن استفاده می‌شد. با این حال، به علت توسعه گردشگری، جیمبی در کشور غنا بسیار محبوب شده است. امروزه بسیاری از گردشگران به غنا می‌روند تا تحت نظر اساتید این ساز آموزش دیده و یک جیمبی نیز به‌عنوان سوغات سفر به کشور خود بیاورند.
تا سال ۱۹۵۰، طبل‌های آفریقایی به آمریکا و اروپا راه پیدا نکرده بودند. محبوبیت این سازها به لطف شهرت نوازنده نیجریه‌ای، باباتونده اولاتونجی (Babatunde Olatunji) پدیدار شد که در سال ۱۹۵۹ آلبومی به نام «Drums of Passion» منتشر کرد. اگرچه در این آلبوم از جیمبی استفاده نشده بود، اما این آلبوم باعث گسترش محبوبیت طبل‌های آفریقایی شد. همچنین در سال ۱۹۵۹ بود که گروه رقص آفریقایی Les Ballet Africains برای اولین بار در ایالات متحده به اجرا پرداخت. این گروه به اجرای رقص‌ها و طبل‌نوازی آفریقایی می‌پرداختند که در آن از جیمبی استفاده شده و به محبوبیت این ساز انجامید.
اساتید طبل‌نوازی از دهه پنجاه شروع به مهاجرت به ایالات متحده و اروپا کردند و بدین ترتیب استفاده از جیمبی در غرب رواج پیدا کرد. محققان اروپایی و آمریکایی نیز به آفریقا مراجعت کرده و نواختن و ساختن این ساز را از اساتید منطقه فرا گرفتند.
در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ میلادی، جیمبی در فرهنگ غربی کاملاً عمومیت پیدا کرد. علت این امر گسترش محبوبیت گروه Les Ballet Africains و گسترش علاقه به سبک‌های موسیقی جهانی بود. امروزه محبوبیت جیمبی کماکان رو به رشد بوده و استفاده از این ساز در موسیقی‌های مردمی فراگیرتر می‌شود. موزیسین‌هایی از جمله پل سایمن (Paul Simon)، ومپایر ویکند (Vampire Weekend) و یوتو (U2) همگی از این طبل در آثار خود استفاده کرده‌اند. طبل‌نوازی گروهی و ارتباط آن با بعد روحانی جیمبی نیز به محبوبیت این ساز در ایالات متحده کمک کرده است.
ساختار و مشخصه‌های جیمبی
جیمبی شکل منحصربه‌فردی دارد که شبیه به ساغر است. قسمت بالای ساز با پوست دباغی‌شده یا مصنوعی پوشیده می‌شود و نوازنده به این سطح ضربه می‌زند و صدا در بخش پایینی نازک‌تر آن طنین‌انداز می‌شود.
اندازه استاندارد ساز معمولاً طولی معادل با ۲۴-۲۵ اینچ و قطر کاسه‌‌ای در حدود ۱۲-۱۴ اینچ دارد. با در نظر گرفتن سازهای مخصوص کودکان، سازهای سفری و سازهای بزرگ بم، اندازه جیمبی بسیار متنوع است؛ اما اگر قصد دارید آموزش این ساز را شروع کنید، اغلب آموزگاران توصیه می‌کنند سازی با اندازه استاندارد تهیه کنید تا بتوانید همه نت‌ها را به‌درستی بر روی آن اجرا کنید. پوست ساز مانند گیتار، اسنیر درام یا هر ساز دیگر باید کوک شود. در سازهای سنتی، کوک با استفاده از سفت کردن طناب‌ها صورت می‌گیرد که شیوه‌ای کاملاً دستی به حساب می آید.
شکل منحصربه‌فرد جیمبی نه‌تنها به دلیل زیبایی، بلکه به علت جنس صدا و طنین خاص آن طراحی شده است. حجم داخلی کاسه امکان طنین‌اندازی نت‌های بم را فراهم می‌کند که این طنین از کانال ساقه ساز عبور کرده و صدای آن تقویت می‌شود. بخش داخلی بدنه ساز دارای شیارهایی است که به شکلی مخصوص در چوب حکاکی شده‌اند تا صدا را غنی‌تر کرده و کیفیت آن را افزایش دهند. هر گونه تغییری در ابعاد و اندازه‌ها و اختلاف اندازه بین کاسه و ساقه ساز، تأثیر شگرفی بر جنس صدای آن خواهد داشت.
مواد مورد استفاده در ساخت جیمبی
جیمبی به‌طور سنتی از یک تکه چوب سخت بریده می‌شود. چوب ماهون آفریقایی (African mahogany)، ایروکو (iroko) و چوب لنگه (lenge) اجناسی مناسب برای این کار به شمار می‌روند. چوب بلوط سیام (Siam oak) جایگزینی متداول در سازهایی است که خارج از آفریقا تولید شده‌اند. سن و استحکام چوب نقش بسیار مهمی در کیفیت ساز دارد. وقتی از چوبی مستحکم استفاده شود، می‌توان بدنه ساز را نازک‌تر در نظر گرفت؛ بدون آنکه دوام ساز کاهش یابد و بدین ترتیب کیفیت صدای بهتری به دست خواهد آمد. سازهای تولیدشده از چوب درختان جوان و نرم صدای بی‌کیفیت‌تری دارند.
امروزه بسیاری از نوازندگان از «جیمبی‌های مدرن» استفاده می‌کنند. این سازها ظاهر و صدایی شبیه به سازهای سنتی آفریقا دارند اما از اجناس مصنوعی تولید می‌شوند. نوازندگان به دلیل دوام بالا، صدای براق‌تر و گاه به علت قیمت مقرون‌به‌صرفه به این جیمبی‌ها گرایش پیدا می‌کنند. بدنه نمونه‌های مدرن از اجناسی مثل پلاستیک، فایبرگلاس، آکوستیکان و… تولید می‌شوند. پوست این طبل‌ها نیز معمولاً از اجناس مصنوعی مانند مایلار ساخته می‌شوند که با انجام فرایندهایی، ظاهر و صدایی شبیه به پوست بز پیدا می‌کنند. این پوست‌ها بعضاً از مکانیزم کوک امروزی بهره می‌برند که با استفاده از پیچ‌ومهره و مکانیزمی شبیه به مکانیزم کوک اسنر درام، پوست را محکم یا شل می‌کند.
جیمبی در روزگار مدرن
همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، جیمبی به‌کرات در موسیقی امروزی مورد استفاده قرار گرفته است؛ خصوصاً پس از تلفیق شدن سبک پاپ با سبک‌های موسیقی جهان. این ساز در آثار هنرمندان شناخته‌شده‌ای چون گروه بیتلز مورد استفاده قرار گرفته است. امروزه بسیاری از درامرها جیمبی را در کیت درام و یا پرکاشن خود گنجانده‌اند. گاهی این ساز به شیوه سنتی نواخته نمی‌شود؛ مثلاً در اجراهای گروه راک Yeasayer و هنرمندان دیگر. در برخی موارد هم این ساز را با استفاده از چوب می‌نوازند تا صدای بلندتری داشته باشد (این کار به‌خصوص در سبک‌های زیرشاخه راک رواج دارد).
بسیاری معتقدند که جیمبی از ریشه‌های روحانی خود فاصله گرفته و می‌خواهند ریشه و پیشینه ساز را حفظ کنند. برخی هم معتقدند که اگر یک جیمبی در غرب آفریقا تولید نشده باشد، نمی‌توان آن را سازی واقعی و اصیل دانست. هر طبل دارای وجوه موسیقایی و روحانی منحصربه‌فردی است. اگرچه ما در آمریکا طبیبانی نداریم که از جیمبی استفاده کنند، اما خاصیت درمانی صدای این ساز کماکان پابرجاست و نوازنده‌ها برای کاهش استرس‌های زندگی از صدای آن بهره می‌برند. این کار تأثیر مثبتی بر عملکرد قلب داشته و کماکان شاهد تأثیرات درمانی و التیام‌بخش این ساز هستیم. اگرچه کاربرد سنتی این ساز با گذر زمان تغییر پیدا کرده، اما هر نوازنده مبتدی یا پیشرفته جیمبی هنوز متوجه ارزش‌ها و سنت‌های گذشته بوده و همچنین برگی به آینده این ساز بی‌همتا می‌افزاید.
منبع: X8 Drums