آموزش, مقالات, مقالات استودیویی
همه چیز درباره نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکر
فوریه
در طی چند سال اخیر، نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکرهای مانیتورینگ به محبوبیت بسیار زیادی دست یافته‌اند و امروزه بسیاری از آهنگسازان و مهندسین صدا، از آنها برای فراهم‌آوری تجربه شنیداری دقیق‌تر و بهینه‌تر استفاده می‌کنند. اما آیا این نرم‌افزارها واقعا آنگونه که گفته می‌شود مفید هستند و آیا به قیمت نسبتاً بالای خود می‌ارزند؟ در این مطلب، قصد داریم روش کارکرد نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکرهای مانیتورینگ را مورد بررسی قرار دهیم و چندی از محبوب‌ترین نسخه‌های آن را نیز به شما معرفی کنیم.
نرم‌افزار کالیبراسیون اسپیکر چیست؟
پیش از اینکه به روش کارکرد نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکر بپردازیم، بهتر است نخست بگوییم که این نرم‌افزارها دقیقاً چه هستند و هدف آنها حل چه مشکلیست.
آیا تا کنون دقت کرده‌اید که هر اتاق و هر استودیو، حتی با وجود استفاده از تجهیزات آکوستیک مشابه، فضای صوتی متفاوتی دارد؟ در واقع، هر استودیویی جدا از بخش ظاهری و حسی فضای خود، ماهیت صوتی متفاوتی دارد که به هیچ وجه نمی‌توان آن را در اتاقی دیگر به شکلی دقیق شبیه‌سازی کرد. به‌‌عبارتی دیگر، حتی اگر دقیقاً همان تجهیزاتی که در استودیوی شماره یک Abbey Road وجود دارد را برای ضبط وکال خود استفاده کنید، نمی‌توانید در محیط اتاق خود به ماهیت صوتی شبیه به محتوای ضبط‌شده در استودیوی مذکور دست یابید! این امر بدین دلیل است که پاسخ‌دهی فرکانسی تجهیزات شما متأثر از شرایط آکوستیک اتاق، به شکلی جزئی تغییر خواهد کرد.
هر سطح موجود در اتاق شما، نقشی برجسته در پاسخ‌دهی فرکانسی آن و تجهیزات موجود در آن دارد. ابعاد و شکل هندسی فضا، جنس دیوارها، سقف و کف آن و حتی لوازم دکوری که در آن قرار داده‌اید، می‌توانند بر روی شرایط آکوستیک اتاق بسیار مؤثر باشند.
زمانی که صدا از اسپیکرهای مانیتورینگ شما خارج می‌شود، امواج آن تا زمانی که کاملاً جذب اجزای اتاق شوند در آن حرکت می‌کنند. میزان و شکل انعکاس این امواج در اتاقی که اسپیکرها در آن قرار گرفته‌اند، می‌تواند ماهیت صوتی متفاوتی را برای اتاق شما و تجهیزات استودیویی‌تان رقم بزند.
زمانی که بیش از دو موج با یکدیگر برخورد می‌کنند و از ماهیت فازی مشابهی در فرکانسی مشخص برخوردارند، یک قله را در محدوده‌ای خاص از طیف فرکانس صوتی رقم می‌زنند و زمانی که دو موج از لحاظ فازی دافع یکدیگر هستند، باعث یک فرورفتگی یا سطحی هموار در پاسخ‌دهی فرکانسی اتاق می‌شوند.
این مشکلات معمولاً در استودیوهای کوچک، با شرایط آکوستیک نه‌چندان ایده‌آل رایج هستند. در این دسته از اتاق‌ها، فرکانس پایین معمولاً با انعکاس پیاپی در اتاق، به شدتی بسیار می‌رسد و کیفیت صدای اسپیکرهای مانیتورینگ و به دنبال آن، قضاوت آهنگساز را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. استودیوهای حرفه‌ای اما با تجهیزات آکوستیک پیشرفته و طراحی دقیق خود، معمولاً از این مشکلات مصون هستند. اما اگر شما در استودیوی خانگی خود به ساخت موسیقی می‌پردازید، احتمالاً نمی‌توانید شرایط آکوستیک آن را به شکلی کاملاً صحیح بهینه‌سازی کنید. در اینجا، نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکر می‌توانند کاربردی ظاهر شوند.
نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکر، شرایط آکوستیک و پاسخ‌دهی فرکانسی اتاق شما را با استفاده از یک میکروفون اسکن می‌کنند و پس از اسکن، یک منحنی ایکولایزر را به‌طور ویژه برای آن طراحی می‌کنند. این منحنی ایکولایزر، فراز و نشیب‌های پاسخ‌دهی فرکانسی اتاق شما و البته اسپیکرهایتان را جبران می‌کند و تجربه شنیداری بسیار دقیق‌تر و بهینه‌تر را برای شما در استودیویتان رقم می‌زند.
نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکر توسط بسیاری از متخصصین و آهنگسازان، نرمافزارهای تصحیح اتاق یا room correction نیز نامیده می‌شوند؛ اما این اصطلاح چندان صحیح نیست و عملکرد این دسته از نرم‌افزارها را به شکلی دقیق توصیف نمی‌کند. نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکر، تفاوتی در شرایط آکوستیک اتاق شما ایجاد نمی‌کنند و در واقع، با تغییر پاسخ‌دهی فرکانسی اسپیکرهایتان، ایرادات آکوستیک اتاق و تجهیزات شما را تصحیح می‌کنند. در واقع، این نرم‌افزارها تنها می‌توانند مشکلات پاسخ‌دهی فرکانسی اتاق و اسپیکرهای شما را تصحیح کنند و مطمئناً تأثیری در بهینه‌سازی شرایط شنیداری شما، همچون نحوه نشستن شما در روبروی اسپیکرها نخواهند داشت!
باید توجه کنید که حتی در صورت استفاده از نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکر نیز ماهیت آکوستیک اتاق تغییر نمی‌کند و می‌تواند تأثیر خود را بر روی پروسه میکس و محتوای ضبط‌شده بگذارد. به همین دلیل، بهتر است که از این دسته از نرم‌افزارها بهعنوان یک مکمل برای تجهیزات آکوستیک استودیویی استفاده کنید و نه جایگزینی برای آنها. در صورتی که از نرمافزارهای بهینه‌ساز عملکرد اسپیکر مانیتورینگ در یک اتاق با وضعیت آکوستیک بهینه استفاده کنید، می‌توانید اطمینان داشته باشید که صدای پخش‌‌شده از اسپیکرهایتان، هیچ رنگ‌شدگی قابل توجهی ندارد.
حال که می‌دانید نرم‌افزار کالیبراسیون اسپیکر دقیقاً چیست، بهتر است روش کار آن را نیز مورد بررسی قرار دهیم.
روش کار نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکر چگونه است؟
اکثر نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکر، یک پروسه سه‌مرحله‌ای را برای تصحیح ایرادات پاسخ‌دهی فرکانسی در محیط شنیداری شما به کار می‌گیرند. این نرم‌افزارها کار خود را با تحلیل ماهیت آکوستیک و پاسخ‌دهی فرکانسی اتاق شما شروع می‌کنند، سپس یک پروفایل EQ اختصاصی برای جبران ایرادات آکوستیک آن طراحی می‌کنند و عملکرد اسپیکرهای شما را نیز بسته به همین ایرادات، تنظیم می‌کنند. بیایید این پروسه سه‌مرحله‌ای را به‌طور دقیق‌تر بررسی کنیم.
برای شروع استفاده از نرمافزارهای مورد بحث، باید با استفاده از یک میکروفون ویژه، فضای آکوستیک اتاق را اسکن کنید. اکثر شرکت‌های سازنده نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکر، محصول خود را همراه با یک دستگاه از این میکروفون‌های ویژه به فروش می‌رسانند تا عملکردی دقیق‌تر و حساب‌شده‌تر را برای محصول خود رقم بزنند و کاربر بتواند به‌آسانی و بدون نیاز به خرید هیچ‌گونه تجهیزات ثانویه، از آنها استفاده کند. اما در صورتی که نرم‌افزار مورد نظر شما در باندلی به این شکل عرضه نشده است، می‌توانید یک میکروفون آنالیز فضای آکوستیک را به‌صورت جداگانه از شرکت‌هایی همچون ارث‌ورکز آدیو (Earthworks Audio) یا نویمن (Neumann) خریداری کنید.
برای شروع آنالیز اتاق توسط نرم‌افزار، باید میکروفون مربوطه را در روبروی اسپیکرها و در محل نشستن خود قرار دهید. پس از انجام این کار، نرم‌افزار به‌صورت خودکار چند صوت آزمایشی را به وسیله اسپیکرهای شما پخش می‌کند و میکروفون ویژه نیز آنها را دریافت می‌کند. نرم‌افزار کالیبراسیون با استفاده از داده دریافتی توسط میکروفون، وضعیت آکوستیک و پاسخ‌دهی فرکانسی اتاق شما و البته ماهیت صوتی اسپیکرها، موقعیت شما در روبروی آنها و انعکاسات امواج صوت در اتاق شما را تحلیل و بررسی می‌کند. بسیاری از نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکر، به شما این امکان را می‌دهند تا با قرار دادن میکروفون در چند موقعیت مختلف در اتاق، وضعیت آکوستیک آن را در چند حالت مختلف بسنجید و با تجمیع داده حاصله از این میکروفون‌گذاری‌ها، به نتیجه‌ای دقیق‌تر در مورد شرایط آکوستیک اتاق شما دست می‌یابد.
پس از این مرحله، نرم‌افزار مربوطه پاسخ‌دهی فرکانسی اتاق شما را با یک منحنی ایده‌آل فرکانسی مقایسه می‌کند. این منحنی بیانگر عملکرد یک اسپیکر با طراحی کاملاً بهینه، در محیطی با شرایط آکوستیک بی‌نقص است. اکثر شرکت‌های سازنده نرمافزارهای کالیبراسیون، از منحنی‌هایی اختصاصی و ویژه در این مرحله بهره می‌گیرند که توسط مهندسین صدای فعال در همین شرکت‌ها طراحی شده‌اند.
سپس، نرم‌افزار با دریافت و تحلیل این داده‌های صوتی، یک منحنی ایکولایزر را به‌صورت اختصاصی برای اتاق شما طراحی می‌کند. هدف این پروفایل ایکولایزر، خنثی‌سازی فراز و نشیب‌های ناخوشایند در منحنی پاسخ‌دهی فرکانسی اتاق و اسپیکرهای شماست.
برای مثال، اکثر استودیوهای کوچک با مشکلاتی جدی در محدوده فرکانسی بیس دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. یک اتاق با شرایط آکوستیک نامناسب که از تجهیزات آکوستیک بی‌بهره است، می‌تواند اغراقی تا دوازده دسی‌بل را در محدوده فرکانسی بیس در عملکرد اسپیکرهای شما رقم بزند. این رنگ‌شدگی و اغراق در این محدوده ممکن است باعث شود که فکر کنید موسیقی شما به شکلی بسیار هیجانی و جذاب میکس شده است؛ اما زمانی که همین میکس را در جایی جز اتاق استودیوی خود بشنوید، احتمالاً متوجه خواهید شد که میکس آن کمی نحیف است. در این شرایط، نرم‌افزار کالیبراسیون اسپیکر، شدت پخش فرکانس بیس توسط اسپیکرهای شما را تا ۱۲ دسی‌بل تضعیف می‌کند تا پاسخ‌دهی فرکانسی خنثی‌تر و طبیعی‌تری را برای آن رقم بزند.
از سوی دیگر، ممکن است محیط شما و نوع اسپیکرهایتان باعث شود تا محدوده فرکانسی بیس پروژه صوتی خود را با شدتی در حدود ۱۲ دسی‌بل کمتر از شکل حقیقی آن بشنوید. در این صورت، احتمالاً میکس‌های شما در این محیط و با استفاده از اسپیکرهای مذکور، با پخش در محیط‌های دیگر ماهیتی بم و کثیف به خود می‌گیرند. در این موقعیت، نرم‌افزار کالیبراسیون اسپیکر، شدت پخش محدوده فرکانسی بیس توسط اسپیکرها را تا ۱۲ دسی‌بل تقویت می‌کند تا پاسخ‌دهی فرکانسی هموار و خطی را در استودیوی شما حاصل کند.
حال که روش کار نرم‌افزار کالیبراسیون اسپیکر را به‌طور کلی متوجه شدید، بیایید نگاهی به محبوب‌ترین نمونه‌های موجود در بازار از این نرم‌افزار بیندازیم. اکثر این محصولات، دارای یک نسخه آزمایشی رایگان نیز هستند که چند پریست ایکولایزر طراحی‌شده برای اسپیکرهای مشهور موجود در بازار را در اختیار شما قرار می‌دهند تا بتوانید عملکرد نسخه اصلی آنها را به شکلی کلی تجربه کنید. البته که نسخه آزمایشی این نرم‌افزارها به دلیل اینکه اسکن اتاق در آنها صورت نمی‌گیرد، دقتی بسیار پایین‌تر از نسخه اصلی خود دارند.
در ادامه، چندی از مشهورترین نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکر مانیتورینگ را به شما معرفی می‌کنیم.
مشهورترین نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکر مانیتورینگ
Sonarworks SoundID Reference
شاید بتوان مشهورترین نرم‌افزار کالیبراسیون اسپیکر در سالهای اخیر را SoundID Reference از شرکت Sonarworks دانست. این نرم‌افزار که قبلاً با نام Reference 4 شناخته می‌شد، هم به شکل یک پلاگین برای استفاده در نرم‌افزار آهنگسازی (DAW) و هم در قالب یک اپلیکیشن کامپیوتر برای استفاده در برنامه‌های مختلف، از جمله موزیک پلیرها قابل استفاده است. این محصول همراه با یک نرم‌افزار موسوم به SoundID Reference Room برای اسکن شرایط صوتی اتاق و یک میکروفون اندازه‌گیری پیشرفته نیز عرضه می‌شود.
در نسخه جدید SoundID Reference، کاربران می‌توانند منحنی ایکولایزر طراحی‌شده بر اساس ماهیت صوتی اتاق و اسپیکر خود را به شکل زنده تغییر دهند و بازه فرکانسی کالیبراسیون نرم‌افزار را نیز محدود کنند. این قابلیت‌ها می‌توانند در زمانی که نرم‌افزار فرکانس‌های بالا و پایین اسپیکرها را کمی بیش‌ازحد تصحیح می‌کنند بسیار کاربردی ظاهر شوند.
IK Multimedia ARC System 3
ARC System 3 از شرکت مشهور IK Multimedia، یک نرم‌افزار قدرتمند کالیبراسیون اسپیکر است که از قیمتی مناسب‌تر نسبت به محصولات رقیب خود برخوردار است. نسخه آخر این برنامه کاربردی، به یک ویجت پلاگین برای استفاده به‌طور انحصاری در DAW و یک پارامتر تنظیمی موسوم به height تجهیز شده است.
یکی از ویژگی‌های برجسته ARC System 3، امکان تصحیح پاسخ‌دهی فرکانسی اسپیکر با دقت تقریباً بی‌رقیب ۰.۵ دسی‌بل است.
اما دیگر نکته جذاب در مورد این نرم‌افزار، این است که می‌توان از آن با تمامی میکروفون‌های RTA استفاده کرد و نیازی به خرید میکروفون MEMS اختصاصی آن نخواهید داشت. البته که میکروفون اختصاصی این محصول نیز قیمتی مناسب‌تر از اکثر نمونه‌های مشابه خود دارد.
Dirac Live Room Correction Suite
نرم‌افزار Dirac Live Room Correction Suite که بیشتر در سیستم‌های صوتی های-فای خانگی و سیستم‌های چندکانال استودیویی استفاده می‌شود، از امکاناتی بسیار کاربردی نظیر قابلیت تنظیم منحنی ایکولایزر به شکلی دقیق، پشتیبانی از صدای فراگیر و تصحیح عملکرد اسپیکر با فناوری Impulse Response برخوردار است. این امکانات، نرم‌افزاری بسیار پیشرفته و منعطف از این محصول می‌سازند که می‌تواند عملکردی بسیار بهینه را برای استودیو و سیستم صوتی شما رقم بزند.
Waves TRACT
نرم‌افزار TRACT از شرکت مشهور Waves، از الگوریتم مشهور اسکن اتاق Smaart، ساخت شرکت Rational Audio بهره می‌گیرد تا بتواند به شکلی بسیار دقیق، یک منحنی ایکولایزر تصحیحی برای سیستم صوتی شما طراحی کند و تمامی مشکلات فازی و آکوستیک آن را نیز برطرف کند.
Room EQ Wizard
آیا به دنبال یک نرم‌افزار کالیبراسیون اسپیکر کاربردی و مفید هستید، اما نمی‌خواهید مبلغی را برای این محصول صرف کنید؟ Room EQ Wizard برترین گزینه برای شماست. این محصول رایگان، یک نرم‌افزار کالیبراسیون اسپیکر و اسکن شرایط آکوستیک اتاق است که با بهره‌گیری از یک میکروفون RTA، می‌تواند عملکرد اسپیکر مانیتورینگ شما را بسته به اتاقی که در آن قرار دارند، تصحیح کند. Room EQ Wizard برای سیستم عامل‌های Mac، ویندوز و حتی لینوکس نیز عرضه شده است و نسخه Pro آن، می‌تواند اتاق شما را به وسیله چند میکروفون مختلف اسکن کند. هرچند که برای دریافت این نسخه، باید هزینه‌ای را پرداخت کنید.
محصولات شرکت Trinnov Audio
شرکت Trinnov Audio چند دستگاه سخت‌افزاری در سبد محصولات خود دارد که می‌توان با استفاده از آنها، سیستم‌های استودیویی چندکانال و فراگیر را به شکلی بهینه کالیبره کرد. این محصولات قیمتی بالاتر از سایر گزینه‌های موجود در این فهرست دارند؛ اما عملکردی دقیق‌تر از آنها نیز دارند و گزینه‌ای بسیار مناسب برای بهینه‌سازی استودیوهای بزرگ و حرفه‌ای به شمار می‌روند.
Genelec GLM Correction System
نرم‌افزار GLM4 از شرکت مشهور سازنده اسپیکرهای مانیتورینگ، یعنی جنلک (Genelec)، یک نرم‌افزار کالیبراسیون اسپیکر بسیار دقیق و قدرتمند است که می‌تواند بهعنوان یک مانیتور کنترلر نیز ایفای نقش کند.
متأسفانه این نرم‌افزار تنها برای اسپیکرهای اکتیو سری Smart جنلک قابل استفاده است؛ اما برای دریافت آن، نیاز به پرداخت هزینه‌ای نخواهید داشت!
همچنین حال که به یکی از نرمافزارهای اختصاصی کالیبراسیون اسپیکر پرداختیم، شایان ذکر است که بسیاری از اسپیکرهای مانیتورینگ پیشرفته و مدرن، به یک نرم‌افزار کالیبراسیون داخلی مجهز هستند که می‌تواند عملکرد آنها را به‌صورت خودکار، بسته به شرایط اتاقی که در آن قرار گرفته‌اند، بهینه‌سازی کند. از مشهورترین این اسپیکرها می‌توان به Neumann KH 80 DSP، اسپیکرهای سری The One شرکت Genelec و JBL LSR4328P اشاره کرد.
اکنون، بهتر است که مزایا و معایب استفاده از نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکر در استودیو را به‌صورت اجمالی مورد بررسی قرار دهیم.
نکاتی در مورد استفاده از نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکر
نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکر، ابزاری عالی برای تجربه میکس در فضایی کاملاً ایده‌آل هستند. این محصولات می‌توانند به شما کمک کنند تا اعتمادی بیشتر به تجهیزات صوتی و در کل، استودیوی خود پیدا کنید و مطمئن شوید که میکس‌هایتان در تجهیزات صوتی و محیط‌های دیگر نیز کیفیتی بالا خواهند داشت. اما این نرم‌افزارها مسلماً نمی‌توانند به شما در حل مشکلات آکوستیک اتاق استودیویتان کمکی کنند و به همین دلیل است که پیشنهاد می‌کنیم از آنها بهعنوان یک مکمل در کنار تجهیزات آکوستیک اصولی در استودیو استفاده کنید.
این دسته از نرم‌افزارها معمولاً در نسخه کامل و حرفه‌ای خود، امکاناتی کاربردی‌تر و بیشتر را ارائه می‌کنند و به نظر ما، صرف هزینه بیشتر برای دریافت این نسخه از آنها، کاملاً جایز است. نسخه حرفه‌ای نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکر معمولاً علاوه بر ارائه امکاناتی پیشرفته‌تر، تجهیزاتی سخت‌افزاری که در رأس آنها یک میکروفون RTA اختصاصی قرار دارد نیز در اختیار شما قرار می‌دهند و از این جهت می‌توانند راه‌حلی کامل‌تر و بسیار مفیدتر برای بهینه‌سازی محیط استودیو و عملکرد اسپیکرهایتان باشند. پریست‌های آماده ارائه‌شده توسط این نرم‌افزارها می‌توانند نقطه شروع خوبی برای استفاده از آنها در برخی از استودیوها باشند؛ اما طبیعتاً برای اینکه بهترین و مفیدترین عملکرد این ابزارها را تجربه کنید، بهتر است تا به وسیله یک میکروفون ویژه، اسکنی از محیط اتاق و عملکرد اسپیکرهای خود را از چند زاویه در اختیار نرم‌افزار قرار دهید. در صورتی که تنها از پریست‌های اسپیکر در نرم‌افزار کالیبراسیون استفاده کنید و اتاق خود را اسکن نکنید، احتمالاً میکس شما تنها در زمانی که در روبروی اسپیکرها نشسته‌اید کیفیتی خوب خواهند داشت و هنگامی که به نقاط دیگر استودیو می‌روید، متوجه افت کیفیت صدای اسپیکری خود خواهید شد.
در نهایت باید بدانید که حتی در یک محیط آکوستیک بی‌نقص نیز نرمافزارهای تصحیح عملکرد اسپیکر نمی‌توانند پاسخ‌دهی فرکانسی کاملاً خنثی و مسطحی را ارائه کنند. به همین دلیل است که پیشنهاد می‌کنیم حتی با وجود به‌کارگیری این ابزار نیز پس از اتمام میکس موسیقی، آن را با استفاده از پلاگین‌هایی همچون Expose 2 و Reference 2 بررسی کنید تا بتوانید ایرادات فنی آن را بیابید و آن را به شکلی بی‌نقص برای پخش و انتشار آماده کنید.
در مجموع، می‌توان گفت که نرمافزارهای تصحیح عملکرد اسپیکر، ابزارهایی بسیار قدرتمند و کاربردی هستند که می‌توانند ایرادات صوتی محیط آهنگسازی را به شکلی ثمربخش اصلاح کنند. این محصولات مطمئناً نمی‌توانند تمامی مشکلات محیطی و عملکردی استودیوی شما را حل کنند؛ اما مطمئناً کیفیتی بسیار بالاتر به میکس‌های شما خواهند بخشید. صرف هزینه برای یک نرم‌افزار از این دسته، مطمئناً تأثیری بسیار مثبت در کیفیت پروژه‌های صوتی شما خواهد داشت؛ اما باید در نظر بگیرید که نمی‌توانید تنها با استفاده از این نرم‌افزارها، تمامی ایرادات محیط آهنگسازی خود را برطرف کنید و نیاز به به‌کارگیری راه‌حل‌های دیگر همچون استفاده از تجهیزات آکوستیک نیز خواهید داشت.
آیا شما تا کنون از نرمافزارهای کالیبراسیون اسپیکر در استودیوی خود استفاده کرده‌اید؟ تجربه خود را از استفاده از این ابزار، در بخش نظرات همین مقاله، با ما و مخاطبین گیتار ایران در میان بگذارید.
منبع: Mastering The Mix
مترجم: امیر تولی