آموزش, مقالات, مقالات یوکللی
پادشاه هاوایی و یک کک جهنده: نه نکته جالب درباره یوکللی!
ژانویه
اگر آن تصاویر غیر‌عادی از گروه‌های نوازندگی مدرسه و شوهای تلویزیونی قدیمی را از ذهن خود دور کنید، شاید بتوانید با نگاهی نو با یوکللی (ukulele) و میراث اصیل آن مواجه شوید و این ساز دوست‌داشتنی را بهتر درک کنید. پسر‌عموی کوچک گیتار در سال‌های اخیر شاهد افزایش محبوبیت زیادی بوده است و امروزه اگر قصد یادگیری این ساز را داشته باشید، قطعاً می‌توانید از میان خیل منابع آموزش یوکللی موجود در اینترنت، یک منبع مناسب برای خود را بیابید. شک نکنید که یادگیری این ساز، شادی بسیاری را برای شما به ارمغان خواهد آورد.
در این مقاله کوتاه، به چندین حقیقت جذاب در مورد یوکللی می‌پردازیم تا شاید نقطه دیدی جدید از این ساز دوست‌داشتنی را به شما ارائه دهیم.
۱- یوکللی با ویولن ارتباط دارد
یوکللی بخشی از خانواده بزرگ لوت -سازهای زهی زخمه‌ای- است که شامل خود لوت به‌علاوه عود، پیپا (عود چینی)، گیتار، بانجو، بوزوکی (ساز زهی یونانی)، سیتار و سازهایی دیگر می‌شود. سازهای آرشه‌ای از جمله ویول (ویولن ۶ سیمی) و ویولن نیز عضوی از این خانواده هستند.
یوکللی معمولاً در چهار اندازه تولید می‌شود: سوپرانو، کنسرتو، تنور و باریتون. هر یک از این انواع، شاخصه‌های منحصربه‌فرد و جذابیت‌های خود را دارند؛ اما یوکللی سوپرانو را می‌توان محبوب‌ترین نوع این ساز دانست.
۲- می‌توان اصل‌و‌نسب یوکللی را تا زمان تودورها پیگیری کرد
ریشه‌های یوکللی در موسیقی کلاسیک، اخیراً توسط دو نوازنده ماهر این ساز، یعنی نیک براونینگ (Nick Browning) و جورج هینچلیف (George Hinchliffe) و اعضای ارکستر یوکللی بریتانیای کبیر همراه با گروه الیزابت کنی (Elizabeth Kenny)، نوازنده عود تئاتر آیر، مورد کنکاش قرار گرفته است. در این پروژه جالب توجه که Lutes ‘n’ Ukes به معنای عودها و یوکللی‌ها نام دارد، گیتار رنسانس و یوکللی قرن بیستم با هم ترکیب می‌شود و نتیجه‌ای حیرت‌آور پدید می‌آید.
نیک براونینگ می‌گوید: «براگینیا (سازی پرتغالی و شبیه یوکللی) و عود، سازهایی هم‌عصر بودند و شاید در دوره الیزابت با یکدیگر نواخته می‌شده‌اند. در یکی از ارکسترهای ما، از یک گیتار رنسانس استفاده می‌شود که سازی با چهار جفت سیم و کوکی موسوم به re-entrant (کوکی که در آن، سیم‌ها به‌ترتیب از بم به زیر یا برعکس کوک نمی‌شوند) است؛ یعنی سازی شبیه به یوکللی.»
به‌علاوه، این پروژه دو آهنگساز هم‌نام را از دو دوره مختلف به هم وصل می‌کند: رابرت جانسون (آهنگساز و نوازنده عود در دوره تودورها) و رابرت جانسون (گیتاریست مشهور سبک بلوز).
۳- یوک در هاوایی بسیار پرطرفدار شد
یوکللی اولین بار در سال ۱۸۷۹ در پوشش براگینیا (یک ساز کوچک چهارسیم از جزیره مادیرا که شبیه ساز مشهور کاواکینیو بود) به سواحل هاوایی رسید و در آنجا توسط مهاجران پرتغالی از مادیرا، آزور و کیپ ورد نواخته شد. سه نفر از این افراد به نام‌های مانوئل نونز، خوزه دو اسپریتو سانتو و آگوستو دیاز که همگی کابینت‌سازانی اهل مادیرا بودند، به‌عنوان اولین تولیدکنندگان یوکللی شناخته می‌شوند.
تنها دو هفته بعد از ورود این افراد به هاوایی در آگوست ۱۸۷۹، یک روزنامه محلی گزارشی چاپ کرد مبنی بر اینکه «اهالی جزیره مادیرا که به‌تازگی به اینجا رسیده‌اند، مردم را با کنسرت‌های خیابانی شبانه سرگرم می‌کنند.»
۴- چرا به آن یوکللی می‌گویند؟
ژائو فرناندز (João Fernandes) شخصی بود که نوازندگی این ساز را در یک سفر دریایی ۴ ماهه به هاوایی یاد گرفت. طبق افسانه‌ها، اهالی جزیره آنقدر تحت‌تأثیر سرعت انگشتان او قرار گرفتند که نام این ساز را یوکللی به معنای کک جهنده گذاشتند.
۵- این ساز برای خانواده سلطنتی هاوایی، مانند عشق در نگاه اول بود
یک روایت دیگر درباره نامگذاری یوکللی وجود دارد که به عقیده ما، معتبرتر و محتمل‌تر است. پرنسس لیکه‌لیکه (Princess Likelike) که خود یک نوازنده یوکللی بود، در این مورد توضیح داده که این نام به معنای «هدیه‌ای است که به اینجا آمده است.»
به‌علاوه، این ساز نوظهور موفق شد که مهر تأیید سلطنتی را از شاه کالاکاوا (King Kalākaua)(پادشاهی که از ۱۸۷۴ تا ۱۸۹۱ حکومت کرد و با لقب سلطان مری (Merrie Monarch) هم شناخته می‌شود) و ملکه لیلی‌یوکالانی (Queen Liliuokalani) که خود نوازنده و آهنگساز بود، دریافت کند. با تأیید ایشان، یوکللی به‌سرعت به جزء اصلی موسیقی مردمان هاوایی تبدیل شد.
باب بروزمن (Bob Brozman)، گیتاریست و قوم‌موسیقی‌شناس، طی مصاحبه‌ای در سال ۲۰۰۶ گفته است: «یوکللی را می‌توان یک مکمل پویا برای ریتم گیتار دانست. از سوی دیگر، زمانی که این ساز با سیم‌های ساخته‌شده از روده یا نایلون، به گروه سازهایی با سیم فلزی اضافه می‌شد، ماهیت صوتی متفاوتی به موسیقی گروه می‌بخشید. به‌علاوه، یوک می‌توانست در کنار گیتار لپ‌استیل و سبک نوازندگی اسلک، بنیان ریتمیک مناسبی را برای آواز فراهم آورد.»
۶- این ساز در طول جنگ جهانی اول، به بالاترین میزان محبوبیت خود در آمریکا رسید
در حوالی سال ۱۹۱۵، یوکللی در آمریکا بسیار محبوب شد. حمل‌و‌نقل این ساز بسیار آسان بود و مهم‌تر از آن، قیمت پایینی داشت. این دلایل، جرقه‌ای برانگیخت که طی آن، یوکللی سریعاً به یکی از اصلی‌ترین سازهای نمایش کمدی وودویل (vaudeville)، موسیقی جز و کانتری بدل شد.
یوکللی با عبور از اقیانوس آرام و در سال ۱۹۲۹، توسط یوکی‌هیکو هایدا (Yukihiko Haida) که متولد هاوایی بود، به ژاپنی‌ها شناسانده شد و از آن زمان هرگز از محبوبیتش در ژاپن کم نشده است. در حقیقت، این کشور خانه دوم یوکللی است!
این ساز شدیداً مورد علاقه جوانان ژاپنی است. اوج این عشق و علاقه را می‌توان در آثار گروه Ukulele Afternoon مشاهده کرد که برای نوازندگی گروهی به سواحل و مراکز خرید می‌روند و حس‌وحال نوازندگی خود را به‌عنوان «پانک راک ترکیب‌شده با ظرافت ارکستر مجلسی» توصیف می‌کنند.
۷- جورج فورمبی قهرمان یوکللی بریتانیا شد
این ساز در بریتانیا بیشتر با جورج فورمبی، کمدین و ستاره سینما مرتبط است که بانجوللی ( ترکیب یوکللی با یک بانجو با بدنه رزوناتور) می‌نواخت. فورمبی حتی بر جورج هریسون، گیتاریست گروه بیتلز نیز تأثیری عمیق گذاشت؛ به‌نحوی که او در همه اتاق‌های خانه‌اش، یک یوکللی داشت. از دیگر نوازندگان معروف این ساز در آن دوران می‌توان به پل مک‌کارتنی و پیتر سلرز کمدین اشاره کرد.
با اینکه فورمبی در نوازندگی یوکللی تبحر کم‌نظیری داشت و آثار متعددی خلق کرد، اما آهنگ شاد Leaning On A Lampost بود که شهرت و محبوبیت فورمبی و یوکللی در نزد مردم را به اوج رساند.
برای نیک براونینگ که پیش‌تر با او آشنا شدیم، نوازندگی یوکللی کاری بسیار جدی بود. او در این مورد توضیح داده است: «برای یک تجربه چالش‌برانگیز به سمت یوکللی رفتم. به‌عنوان یک هنرجوی گیتار کلاسیک، هنگامی که یکی از فوگ‌های باخ را با گیتار نواختم، خیلی از خودم خشنود شدم. بعدها شنیدم که یک نوازنده ویولن آن را فقط با چهار سیم می‌نوازد. کنجکاو شدم بدانم که او چگونه این کار را انجام می‌دهد. بنابراین زمانی که یوکللی را یافتم، تصمیم گرفتم خودم را با انجام این کار به چالش بکشم.»
۸- ارکستر یوکللی بریتانیای کبیر می‌تواند تقریباً هر چیزی را بنوازد
ارکستر یوکللی بریتانیای کبیر با یک رپرتوار از موسیقی کلاسیک تا پانک و از وسترن ایتالیایی تا دیسکوی دهه ۷۰، به یک مؤسسه ملی تبدیل شده است. بله، تمام این آثار موسیقایی بر روی سازهایی با تنها ۴ سیم اجرا می‌شوند!
این ارکستر، نقش بزرگی در رواج یوکللی در بریتانیا ایفا کرد و باعث رونق فروش در فروشگاه‌های موسیقی رونق شد و حتی کاری کرد که این ساز به پای ثابت برنامه درسی موسیقی مدارس تبدیل شود.
۹- یوکللی دامنه‌ای محدود، اما پتانسیلی بسیار زیاد دارد
علاوه بر محدودیت‌هایی که فینگربورد کوچک یوکللی برای نوازندگی ایجاد می‌کند، کوک آن نیز کمی محدودکننده است. این روش کوک که به آن re-entrant گفته می‌شود، در سازهایی چون بانجوی پنج-سیم هم به کار می‌رود که در آن، سیم‌ها لزوماً از بم به زیر یا زیر به بم، کوک نمی‌شوند. مثلاً در یوکللی، نخستین سیم روی نت سل (G) کوک می‌شود و سیم دوم روی نت دو میانی (middle C)؛ در صورتی که نت دو از نت سل پایین‌تر است. سپس سیم‌های سوم و چهارم روی نت‌های می (E) و لا (A) کوک می‌شوند که هر دو از نت دو بالاتر هستند. به‌عبارت دیگر، ترتیب کوک دو سیم اول نزولی است و سپس ترتیب کوک صعودی است. این امر به یوکللی صدایی واضح، شفاف و مشخص می‌دهد، اما دامنه آن را به اندازه یک فلوت ریکوردر سوپرانو محدود می‌کند.
نیک براونینگ در این مورد می‌گوید: «کوک re-entrant، یک تمرین برای مینی‌مالیسم است. باید چیزهای زیادی را بیان کنید و در عین حال، هیچ نت بیسی وجود ندارد. یوکللی یک ساز کوچک با دامنه محدود است؛ پس باید با دقت برای ارکستر موسیقی بنویسید. با این حال، استفاده از نت سل بالا و نواختن روی سیم‌ها، به شما امکان می‌دهد که به آن صدای کامپانلا یا زنگوله‌ای که در موسیقی دوران الیزابت شنیده می‌شد، برسید. بنابراین یوکللی پتانسیل این را دارد که افراد را به گنجینه وسیعی از موسیقی کلاسیک و معاصر متصل کند.»
منبع: Classical Music