آشنایی با انواع فوت کنترلر‌ و کاربردهای آن در اجرای زنده موسیقی

تقریباً همگی ما، دو دست داریم که هر یک از آنها، پنج انگشت دارد؛ اما این ده انگشت و دو دست در انجام برخی از کارها چندان کافی به نظر نمی‌رسند! به همین دلیل، در برخی از شرایط نیاز است تا از پاهای خود نیز برای کنترل وسایل مورد نظر یا انجام برخی کارها همچون رانندگی یا اجرای موسیقی استفاده کنیم. بسیاری از موزیسین‌ها هنگام اجرای زنده یا در کل نوازندگی، فوت پدال‌ها را به کار می‌گیرند تا همزمان به تنظیمات و کنترل‌های بیشتری دسترسی داشته باشند و بتوانند اجرایی خلاقانه‌تر و جذاب‌تر را رقم بزنند. اما استفاده از این وسیله کاربردی در صحنه موسیقی الکترونیک چندان رایج نیست و هنوز هم بسیاری از هنرمندان این سبک، از کاربردهای بی‌شمار فوت کنترلر‌ها بی‌خبرند. باید بدانید که استفاده از یک فوت کنترلر به هر شکلی در اجرای زنده، با وجود هزینه پایین و سهولتی که دارد، می‌تواند اجرای شما را به سطحی جدید وارد کند و اجرایی زیباتر و پیشرفته‌تر را پدید آورد.

در این مطلب، قصد داریم نگاهی به چند نوع رایج از فوت کنترلر‌ها داشته باشیم و کاربردهای آنها در اجرای زنده را مورد بررسی قرار دهیم.

انواع فوت کنترلر

پدال‌های ‌ساستین

پدال ‌ساستین (sustain) را می‌توان ساده‌ترین و ارزان‌ترین روش برای افزودن کنترل پایی به ستاپ اجرای زنده دانست. پدال‌های ‌ساستین، دستگاه‌هایی بدون هیچ‌گونه مدار فعال هستند که می‌توان آنها را از طریق یک جک ۶.۳ میلی‌متری به انواع کیبورد، میدی کنترلر و سایر تجهیزات موسیقی متصل کرد. کاربرد متداول این نوع از فوت کنترلر، شبیه کاربرد پدال ‌ساستین در پیانو است و نوازنده سازهای الکترونیک می‌تواند با فشردن آن با پای خود، پخش نت نواخته‌شده را پس از برداشتن دست خود از روی کلاویه مورد نظر، ادامه دهد. اما پدال ‌ساستین را می‌توان به چندین شکل دیگر نیز استفاده کرد. این پدال‌ها پیغام‌هایی در فرمت MIDI CC 64 را به دستگاه میزبان ارسال می‌کنند و در صورتی که ‌نرم‌افزار آهنگسازی یا ساز الکترونیک شما بتواند این نوع از پیام را دریافت کند، می‌توانید از این پدال‌ها برای کنترل تقریباً هر پارامتر موجود در ‌نرم‌افزار یا دستگاه مورد نظرتان استفاده کنید.

پدال‌های ‌ساستین در شکل پیانویی عادی و شکل تخت‌تر و پهن‌تر آنها که به پدال ساستین فوت سوییچی مشهور است، امروزه در بازار با قیمتی پایین و در حدود ۲۰ دلار قابل خریداری هستند و کنترل صفر و یکی ساده آنها، وسیله‌ای مناسب از آنها برای کنترل هر پارامتر خاموش و روشن و یا سوییچ موجود در دستگاه یا DAW می‌سازد. همچنین در صورتی که قصد خرید پدال ‌ساستین را دارید، بهتر است نمونه‌ای را انتخاب کنید که از قابلیت معکوس‌سازی قطبیت خود برخوردار باشد؛ زیرا بسیاری از سازندگان پدال ‌ساستین، به‌طرز عجیبی پدال خود را به شکل معکوس کالیبره می‌کنند و زمانی که سوییچ آنها را با پای خود رها می‌کنید، قابلیت ‌ساستین در ساز شما به جای غیرفعال شدن، فعال می‌شود! البته که امروزه اکثر پدال‌های موجود در بازار از این دسته، به قابلیت معکوس‌سازی قطبیت مجهز هستند.

در میان گزینه‌های موجود در بازار، پدال‌هایی چون Nektar NP-2 و RockJAM RSP-1 با قیمت عالی و کیفیت مناسب خود، می‌توانند تقریباً برای تمامی کاربری‌ها مناسب باشند و وظیفه یک پدال ‌ساستین را به بهترین نحو انجام دهند.

پدال‌های اکسپرشن

پدال اکسپرشن (expression)، محصولی کمی پیشرفته‌تر از یک پدال ‌ساستین عادی است و از لحاظ قیمتی نیز در یک پله بالاتر از آن قرار دارد. این پدال نیازمند یک ورودی سازگار با پدال‌های اکسپرشن برای اتصال به دستگاه مورد نظر است. ورودی پدال در بسیاری از دستگاه‌ها و سازهای الکترونیک، تنها از پدال‌های ‌ساستین پشتیبانی می‌کند؛ بنابراین، پیش از خریداری یک پدال اکسپرشن برای ساز خود، از سازگاری آن با این نوع از پدال اطمینان حاصل کنید.

پدال‌های اکسپرشن، عملکردی سوییچی و صفر و یکی ندارند و با مکانیزم الاکلنگی خود، می‌توانند مقادیر صفر تا ۱۲۷ فناوری MIDI CC را به دستگاه میزبان ارسال کرده و آنها را برای پارامتر مورد نظر تعیین کنند. در واقع، می‌توان از پدال‌های اکسپرشن ‌به‌عنوان یک کنترل برای تنظیم پارامترهایی همچون ولوم و یا فیلتر کات-آف یک ساز ‌نرم‌افزاری یا ‌سینتی سایزر استفاده کرد. با استفاده از این ابزار نیز همانند پدال‌های ‌ساستین، می‌توانید با ارسال پیام‌های MIDI CC به دستگاه میزبان، تمامی پارامترهای مورد نظر در آن را تغییر داده و تنظیم کنید.

اگر به دنبال یک پدال اکسپرشن باکیفیت و مقرون‌به‌صرفه هستید، Nektar NX-P و Roland EV-5 از برترین محصولات موجود در بازار از این دسته هستند و می‌توانند انتظارات شما از چنین ابزاری را کاملاً برآورده کنند.

فوت کنترلرهای MIDI

اگر می‌خواهید هنگام اجرای زنده، پارامترهای بیشتری را به شکلی پیشرفته‌تر به وسیله پاهای خود کنترل کنید، باید یک فوت کنترلر MIDI در اختیار داشته باشید.

فوت کنترلرهای میدی معمولاً یک پنل متشکل از چند سوییچ و پدال دارند که هر یک از آنها، می‌تواند پیامی مجزا در قالب MIDI CC به دستگاه میزبان ارسال کند. به این نحو، شما می‌توانید از طریق فوت کنترلرهای MIDI به شکل همزمان به پارامترهایی مختلف از ساز الکترونیک یا ‌نرم‌افزار آهنگسازی خود دسترسی داشته باشید.

یکی از برترین فوت کنترلرهای میدی موجود در بازار، FC-300 از شرکت رولند (Roland) است که از کیفیت ساختی عالی برخوردار است و نه سوییچ پایی MIDI و دو اکسپرشن پدال باکیفیت را با قیمتی در حدود ۴۰۰ دلار در اختیار شما قرار می‌دهد. این فوت کنترلر اما تنها از طریق اتصال DIN قابلیت اتصال به دستگاه میزبان را دارد و از سایر انواع اتصال MIDI پشتیبانی نمی‌کند.

البته گزینه‌هایی با قیمت پایین‌تر نیز در بازار وجود دارند که یکی از برترین‌های آنها را می‌توان Nektar Pacer دانست. این میدی کنترلر، قابلیت اتصال از طریق پورت USB را نیز به دستگاه میزبان دارد؛ اما تنها چند سوییچ پایی را در اختیار نوازنده قرار می‌دهد و از اکسپرشن پدال بی‌بهره است.

شما می‌توانید با پرداخت هزینه‌ای در حدود ۴۰ دلار نیز یک فوت کنترلر میدی خریداری کنید؛ اما این دسته از فوت کنترلرها معمولاً دستگاه‌هایی بسیار ساده، متشکل از تنها چند سوییچ و قابلیت‌های اتصالی بسیار محدود هستند و امکانات چندانی را در اختیار شما قرار نمی‌دهند. همچنین، برخی از فوت کنترلرهای میدی از قابلیت اتصال بی‌سیم از طریق فناوری بلوتوث نیز برخوردارند و در صورتی که اتصال بی‌سیم هنگام اجرای زنده باعث استرس شما نمی‌شود، می‌توانید یکی از آنها را خریداری کرده و یک سیم را از اتصالات ستاپ خود بکاهید!

SoftStep و ۱۲ Step از شرکت Keith McMillen نیز محصولاتی جذاب و کاربردی هستند که هر دو، از پد‌هایی حساس به شدت ضربه (velocity) و دو جهت فشار برخوردارند. این قابلیت، این دو فوت کنترلر را در جمع برترین فوت کنترلرهای میدی در بحث انتقال حس نوازندگی و کنترل پیشرفته پارامترها قرار داده است. اما در صورتی که قصد دارید از این دو دستگاه بر روی یک زمین فرش‌شده استفاده کنید، باید آنها را بر روی یک تخته یا سطحی سخت قرار دهید تا نرمی سطح فرش، باعث جذب فشار وارده از سوی پایتان بر روی سوییچ‌ها و به دنبال آن، خطا در کارکرد دستگاه نشود.

روش‌های استفاده از فوت کنترلر

در ادامه، به چند نمونه از بهینه‌ترین روش‌ها برای به‌کارگیری فوت کنترلر در اجراها اشاره خواهیم کرد.

ترنسپورت کنترل (پخش، توقف و سایر کنترل‌های مشابه در موسیقی در حال پخش)

یکی از رایج‌ترین کاربری‌های یک فوت کنترلر در اجراهای زنده، استفاده از آن ‌به‌عنوان یک ترنسپورت کنترلر است. تحویل وظایف ترنسپورت کنترل به یک فوت کنترلر و انجام این امور با استفاده از پاها، می‌تواند اجراهایی بسیار بهینه‌تر و آسان‌تر را برای موزیسین‌ها رقم بزند.

اگر از یک سکوئنسر با کارکرد بر پایه پترن‌ها همچون سکوئنسر موجود در ‌نرم‌افزارهای آهنگسازی Ableton Live و FL Studio یا دستگاه‌های Groovebox استفاده می‌کنید نیز فوت کنترلرها می‌توانند به شما در تغییر سریع پترن و پیش‌برد قطعه موسیقی به شکلی بسیار آسان در اجراهای زنده کمک کنند.

با استفاده از یک فوت کنترلر به این روش، می‌توانید به‌راحتی موسیقی را پخش کنید، از قسمت اینتروی آن به‌سرعت به بخش نوازندگی خود بروید و پس از ضبط لوپ کیبورد خود، موسیقی در حال اجرا را به بخش‌های بعدی آن هدایت کنید. این روش، روشی ساده اما بسیار کاربردی و مؤثر در استفاده از یک فوت کنترلر است.

تغییر ساز فعال

یکی دیگر از کاربری‌های بسیار رایج فوت کنترلر، تغییر فوری سازی است که توسط کیبورد نوازنده در حال نواخته شدن است. در واقع، شما می‌توانید همزمان با نوازندگی کیبورد، تنها با فشردن یک سوییچ بر روی فوت کنترلر خود، به‌سرعت ‌سینتی‌سایزر فعال و در حال نواخته شدن را تعویض کنید و به‌آسانی به سراغ نواختن بخش بعدی موسیقی خود بروید.

شاید شما از فوت کنترلر خود برای تعیین ترک‌ها برای ضبط استفاده کنید، با استفاده از آن لایه‌های مختلف صوتی ‌سینتی‌سایزر مولتی-تیمبرال خود را از طریق MIDI فعال کنید یا از آن برای انجام ترفندی ‌نرم‌افزاری همچون تعیین macro‌های سازها در ‌نرم‌افزار Ableton Live استفاده کنید. در همگی این کاربری‌ها، اینکه می‌توانید بدون نیاز به استفاده از دستان خود و تنها با اشاره یک پا، تغییری اساسی در اجرای خود ایجاد کنید، سرعت و لذت مضاعفی به نوازندگی و اجرای زنده شما می‌بخشد. اگر بدون یک فوت کنترلر یک اجرا را اداره کنید، احتمالاً مجبور خواهید شد برای پوشاندن تغییر واضح ترک در موسیقی، یک سمپل طولانی را بر روی موسیقی خود قرار دهید یا یک بخش جدید را به آن بیفزایید. استفاده از میدی کنترلر پایی باعث می‌شود که شما نیازی به انجام این ترفندها نداشته باشید و با آزادسازی دستان خود از انجام وظایفی متعدد، تمرکزی دوچندان بر روی نوازندگی و هدایت مسیر موسیقی خود در اجرای زنده داشته باشید.

یک راه جالب که می‌توان از آن به جای به‌کارگیری سوییچ‌های متعدد برای تغییر ترک‌ها و ساز فعال استفاده کرد، این است که از این سوییچ‌ها برای فعال‌سازی یا میوت کردن هر ترک استفاده کنید. با استفاده از این روش می‌توانید لایه‌های مختلف موجود در یک بخش از موسیقی را به آسانی فعال یا غیرفعال کنید؛ این راه خصوصاً زمانی بسیار کاربردی خواهد بود و به موسیقی شما جلوه می‌بخشد که هر یک از لایه‌های مورد بحث، از لحاظ نتی تقسیم‌بندی شده باشند و برای چنین حرکتی طراحی شده باشند. از این طریق، می‌توانید با استفاده از پاهای خود، مسیر موسیقی را هدایت کنید و کنترل مجموعه سازهای موسیقی خود را به دستان خود بسپارید.

کنترل مستقیم سازها

شاید بتوان گفت که مهمترین وجه هر اجرای زنده موسیقی، انتقال حس نوازنده به تماشاچیان است. اینکه بتوانید نه‌تنها یک ساز را در موسیقی فعال یا غیرفعال کنید، بلکه شدت صدای آن را نیز به وسیله یک فوت کنترلر تنظیم کنید، ماهیتی بسیار طبیعی و زنده به موسیقی شما می‌بخشد. شما می‌توانید از یک فوت کنترلر برای تقویت تدریجی صدای یک مجموعه از استرینگ‌ها در پشت پیانوی الکتریک موسیقی خود یا معرفی ‌برنامه‌ریزی‌شده و غیرناگهانی یک لاین سوپرسا (supersaw) در پشت آرپژ ‌سینتی‌سایزر خود در موسیقی استفاده کنید و بدون به‌کارگیری دستان خود، پویایی مضاعفی به موسیقی ببخشید.

اما قابلیت‌های کنترلی در یک فوت کنترلر پیشرفته، تنها به تنظیم ولوم یک ترک یا ساز خلاصه نمی‌شود؛ بلکه می‌توان با ‌برنامه‌ریزی اکسپرشن پدال این دستگاه‌ها به منظور تغییر پارامترهایی همچون فیلتر کات-آف و همچنین مؤلفه decay انولوپ امپلیفایر، اجرایی بسیار جذاب‌تر را رقم زد. هر ساز الکترونیک و ‌نرم‌افزاری امروزی، نقاط قوت و ضعف خود را در بخش کنترل‌ها و انتقال حس نوازندگی به شنوندگان دارد؛ اما طراحان این دسته از محصولات، همواره در حال تلاش برای ساخت سازهایی هستند که بتوان با استفاده از کلاویه‌ها و پد‌ها، تکنیک‌هایی متعدد را در آنها اجرا کرد.

سازهای سمپلی ‌نرم‌افزاری، معمولاً سوییچ‌های بسیاری در رابط کاربری خود دارند که به نوازنده امکان می‌دهند تا برای مثال، صدای تولیدی استرینگ را از حالت لگاتو به حالت پیزیکاتو درآورد. شما می‌توانید با ‌برنامه‌ریزی پدال برای تنظیم این پارامترها، دستان خود را برای نوازندگی بهتر آزاد کنید و در کل، اجرای خود را به شکلی بسیار تمیزتر و پویاتر انجام دهید.

با استفاده از یک فوت کنترلر پیشرفته، می‌توان ترکیبی از امور اجرای موسیقی را به وسیله پا انجام داد و برای مثال، همزمان نحوه عملکرد یک ‌سینتی‌سایزر را تغییر داد، پد موجود در پس‌زمینه موسیقی را میوت کرد و لاین ‌سینتی‌سایزر پلی‌فونیک موجود در قطعه موسیقی را نیز با تعیین کیبورد برای نوازندگی سینت مورد نظر، در بخش‌های تعیین‌شده در موسیقی نواخت.

کنترل افکت‌ها

کنترل افکت‌ها به وسیله پا، سنتی دیرینه در دنیای گیتار است که اکنون نیز به‌وفور توسط نوازندگان این ساز در قالب پدال‌ها و یونیت‌های مولتی افکت به کار گرفته می‌شود. در حالی که بسیاری از هنرمندان موسیقی الکترونیک و نوازندگان ‌سینتی‌سایزر، امروزه پدال‌های سخت‌افزاری را در زنجیره سیگنال ساز خود به کار می‌گیرند و از آنها بر روی میز خود استفاده می‌کنند، می‌توان پدال‌ها را همانند نوازندگان گیتار بر روی زمین قرار داد و با استفاده از آنها به وسیله پا، دستان خود را برای یک نوازندگی بی‌نقص آزاد و آماده سازیم.

یک نکته که هنگام ‌برنامه‌ریزی میدی کنترلر پایی برای تنظیم افکت‌ها باید به آن توجه کنید، این است که آیا تنها به کنترل‌هایی صفر و یکی برای خاموش و روشن کردن افکت‌ها و پارامترهای آنها و اجرای تکنیک‌هایی همچون فریز کردن ریورب نیاز دارید یا می‌خواهید با استفاده از پدال اکسپرشن فوت کنترلر نیز به کنترل افکت‌هایی همچون wah-wah به شکل پویا بپردازید.

همچنین در ‌برنامه‌ریزی فوت کنترلر برای این وظیفه، بهتر است وضعیت کلی ستاپ و جلوه بصری خود هنگام اجرا را نیز در نظر بگیرید.

برای مثال، تنظیم ناب‌های فیلتر کات-آف و رزونانس به وسیله دست، یکی از رایج‌ترین و معمول‌ترین کارها در میان موزیسین‌های الکترونیک است و انجام آن، تصویری بسیار آشنا برای طرفداران این سبک به شمار می‌رود. این کار جدا از جلوه بصری جذاب خود، بر پویایی موسیقی نیز می‌افزاید؛ زیرا هنوز هم با وجود پیشرفت فناوری سازهای الکترونیک، تنظیم صحیح این دو پارامتر به شکل پویا، نیازمند تسلط و هنری بسیار است.

به دنبال همین امر، بهتر است که حتی اگر قرار است از یک فوت کنترلر برای تنظیم افکت‌ها استفاده کنید، کنترل چنین پارامترهایی را به دستان خود بسپارید و این بخش از اجرا را برای تماشاچیان خود به شکل واضح به نمایش بگذارید. اما اگر تجهیزات موسیقی شما امکان تعیین بیش از یک کنترلر را برای یک پارامتر واحد به شما می‌دهند، می‌توانید این پارامترها را در شرایط مناسب به وسیله دست تنظیم کنید و در زمان نیاز، از طریق پای خود نیز به آنها دسترسی داشته باشید.

لوپینگ

عمل لوپینگ به شکل زنده، خود حرفه‌ای جداگانه است که مهارتی ویژه نیاز دارد. بسیاری از هنرمندان از لوپرهای رومیزی برای ضبط و تکرار اجزای موسیقی خود استفاده می‌کنند؛ اما بسیاری دیگر از موزیسین‌ها نیز یک لوپر پدالی را به نوع رومیزی این دستگاه ترجیح می‌دهند و این عمل را به پاهای خود سپرده‌اند. لوپینگ عملی است که جایگاهی بسیار مهم در موسیقی امروزی دارد و تقریباً توسط تمامی نوازندگان و آهنگسازان، از گیتاریست‌ها تا ترن‌تیبلیست‌ها، کیبوردیست‌ها و بیت باکسرها استفاده می‌شود.

سری Boss Loop Station، جزو مشهورترین لوپرهای دنیا هستند و سالهاست که امکان ساخت و اجرای موسیقی به‌صورت فوری را به موزیسین‌هایی بی‌شمار در سراسر دنیا داده است. اما استفاده از این محصولات و در کل یک لوپر سخت‌افزاری، تنها راه برای لوپ کردن اجزای موسیقی نیست؛ زیرا امروزه بسیاری از ‌نرم‌افزارهای آهنگسازی مشهور از قالب کاربری سکوئنسر بر پایه پترن‌های مختلف برخوردارند و می‌توان با استفاده از آنها، به شکل همزمان هم صدا و هم سیگنال‌های MIDI را ضبط کرده و به شکل لوپ در آورد. این امکان، قابلیتی بی‌نظیر و بسیار کاربردی است که ساخت موسیقی به شکل فی‌البداهه و فوری را برای موزیسین‌ها بسیار تسهیل کرده است. تماشای اینکه یک موزیسین نوازندگی خود را لوپ می‌کند و رفته‌رفته به آن اجزایی جدید می‌افزاید تا در نهایت، یک موسیقی کامل را تشکیل دهد، بسیار لذت‌بخش است و می‌تواند به تمامی دنبال‌کنندگان موسیقی حسی جذاب ببخشد.

راه‌های بسیاری وجود دارد که می‌توانید با استفاده از آنها، DAW یا گرووباکس خود را برای لوپینگ به وسیله فوت کنترلر آماده‌سازی کنید.

ممکن است که بخواهید تمامی ترک‌ها را به شکل همزمان در ‌نرم‌افزار آهنگسازی خود برای ضبط سازهایی مختلف به وسیله کنترلرهای مجزا آماده کنید و هر یک از سوییچ‌های فوت کنترلر را نیز به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنید که با فشردن هر یک از آنها، ضبط در پترن و ترکی جداگانه شروع شود. یا اینکه ممکن است سوییچ‌های فوت کنترلر خود را برای آماده‌سازی هر یک از ترک‌ها و سازها را برای ضبط و شروع ضبط به‌صورت همزمان برنامه‌ریزی کنید. این حالت به شما این امکان را می‌دهد که همزمان با ضبط، ساز فعال را نیز تغییر دهید و مدت زمانی معین را با چند ساز مختلف نواخته و ضبط کنید.

اما ممکن است راهی در میان این دو روش را انتخاب کرده باشید و دو سوییچ مجزا برای انتخاب ساز مورد نظر و شروع و پایان ضبط را در فوت کنترلر خود تعیین کرده باشید. در این صورت، احتمالاً به ضبط به روش قدیمی، یعنی ضبط یک ترک در قالب یک روت علاقه‌مند باشید و بخواهید سیگنال سازهای خود را به وسیله پلاگین Looper ‌نرم‌افزار Ableton Live به یک یا چند ترک مسیردهی کنید.

اگر قصد انجام چنین کاری را دارید اما از ‌نرم‌افزار آهنگسازی دیگری به جز Ableton Live استفاده می‌کنید، یک پلاگین همچون MSuperLooper از شرکت Melda Productions می‌تواند قابلیت‌های یک لوپر پیشرفته و امکان لوپینگ از طریق فوت کنترلر میدی را به‌صورت ‌نرم‌افزاری در اختیار شما بگذارد.

در نهایت، اگر یک موزیسین در سبک الکترونیک هستید، می‌توانید با استفاده از یک فوت کنترلر، اجرای موسیقی را برای خود به چندین و چند روش تسهیل کرده و در کل، اجراهایی پویاتر و جذاب‌تر را به نمایش بگذارید. اما این وسیله نیز مانند هر تجهیزات موسیقی دیگری، باید به شکلی هدفمند در اجراها و آهنگسازی شما مورد استفاده قرار بگیرد. البته هیچ راه واحد و صحیحی برای به‌کارگیری یک فوت کنترلر در اجراهای زنده وجود ندارد و قصد انجام هر کاری را که با فوت کنترلر خود داشته باشید، چه تغییر ترک‌ها و سازهای فعال باشد و چه تنظیم پارامترهایی همچون فیلتر کات-آف، این وسیله می‌تواند اجرا را برای شما به شکلی مشهود تسهیل می‌کند و آن را به کاری لذت‌بخش‌تر تبدیل می‌کند.

منبع: MusicRadar
نویسنده: Chris Cartledge