۱۰ ترفند کاربردی و الهام‌بخش تئوری موسیقی

تئوری موسیقی تصویری بعضاً خشک و غیر جذاب دارد و انسان را به یاد موزیسین‌های کهنه و خاک‌خورده دوران باروک، خاطرات ناخوشایند کلاس موسیقی در کودکی یا گفتگوهای سردرگم‌کننده در کلوب‌های جز راجع به برتری فواصل سیزدهم افزوده بر ششم نئوپولیتان می‌اندازد.

این شهرت کاملاً غلط و بی‌اساس است؛ زیرا فارغ از اینکه آهنگساز، تنظیم‌کننده، تولیدکننده یا دی‌جی باشید، مستحکم کردن دانش موسیقایی با استفاده از تئوری موسیقی می‌تواند تأثیری شگرف در کیفیت آثار شما داشته باشد.

هرگز نباید اهمیت دانش بنیادی تئوری موسیقی را دست‌کم بگیریم. دانستن اینکه موسیقی چه قواعدی دارد، کلیدی برای بسیاری از مشکلات ما در مسیر کار بر روی یک پروژه است. به نظر ما باید تئوری موسیقی را به چشم یک منبع الهام نگریست، نه یک چارچوب محدودکننده.

بهترین بخش ماجرا این است که لازم نیست اعماق دریای تئوری موسیقی را بکاوید تا بتوانید از مزایای آن برخوردار شوید. وقتی پشت کامپیوتر نشسته‌اید و خلاقیت شما ته کشیده است (مشکلی که ممکن است برای هر فردی و در هر مرحله‌ای پیش بیاید)، در اختیار داشتن چند تکنیک تئوریک می‌تواند مشکل‌گشا باشد.

در این مطلب قصد داریم ده نمونه از کاربردی‌ترین راهنمایی‌های تئوری-محور را بررسی کنیم که به روند خلاقیت شما کمک می‌کنند.

۱. آکوردهای شکسته

اگر در نوازندگی کیبورد چندان ماهر نیستید، می‌توانید با استفاده از تکنیکی به نام آکوردهای شکسته (broken chords)، این مشکل را پوشش دهید. در این تکنیک، آکوردها را به نُت‌های تشکیل‌دهنده تجزیه کرده و آنها را به‌صورت آرپژ می‌نوازیم. این تکنیک نه‌تنها حس ریتمیک آهنگ را افزایش می‌دهد، بلکه می‌تواند به پیدا کردن ایده‌های نو برای خلق ملودی‌هایی کمک کند که به‌طور طبیعی با ترتیب آکورد ما هماهنگ هستند؛ زیرا نت‌هایی که استفاده می‌کنید از خود آکوردها استخراج شده‌اند.

۲. حرکت در آکورد با استفاده از معکوس‌ها

جابجا کردن نت‌های یک آکورد می‌تواند بدون ایجاد تغییر در اصل آکورد، زمینه‌ساز جهت‌گیری‌های جدید در ترتیب آکورد شود. این کار را می‌توان به‌سادگی با انتخاب هر نت و منتقل کردن آن به اکتاوی بالاتر یا پایین‌تر انجام داد. بیشتر نرم‌افزارهای آهنگسازی، برای تغییر اکتاو، کلیدهای میان‌بر در نظر گرفته‌اند؛ مثلا Shift + Up یا Shift + Down.

۳. تغییر نت بم

نت‌های خط بیس می‌توانند نقش نت ریشه یا تونیک آکورد را برعهده بگیرند. تغییر این نت‌ها در زیرِ آکورد می‌تواند به یک ترتیب آکورد ساکن، حرکت اضافه کند.

۴. طعم‌های جدید با مُدها

اگر تا کنون با مُدها سر و کار نداشته‌اید، این راهنمایی می‌تواند دیدگاه شما را تغییر دهد. گا‌م‌ها یکی از اجزای اصلی تئوری موسیقی هستند. اکثر افراد یک یا دو گام ماژور را می‌شناسند که مرسوم‌ترین آنها گام دو ماژور (C major) است. اما می‌توانید تنها با شروع کردن گام از نتی دیگر، به دنیای خیره‌کننده گام‌های جایگزین قدم بگذارید.

برای مثال، ابتدا گام دو ماژور را به‌صورت عادی و از نت دو بنوازید. چند ثانیه مکث کنید تا صدای نت‌ها از ذهن شما خارج شده و سپس مجدداً همین گام را از نتی دیگر بنوازید؛ مثلاً از نت رِ (D) تا نت رِ بالا یا از فا (F) تا نت فا. متوجه شدید که کیفیت صدای خوشحال و شاد گام ماژور تغییر کرد؟ چیزی که نواخته‌اید، مدهای گام دو ماژور هستند و دلیل تفاوت حس‌وحال آنها نیز این است که وقتی گام را از نتی دیگر شروع می‌کنید، فاصله بین درجات مختلف تغییر می‌کند. برای تقویت این حس پیشنهاد می‌کنیم در زمان نواختن هر مد، نت بیس معادل با نتی که از آن شروع کرده‌اید را نیز چاشنی کار کنید.

۵. یکنواختیِ خوب

نوشتن ملودی ممکن است دشوار باشد؛ اما در شرایطی که ترتیب آکورد به اندازه کافی گیرا باشد، استفاده از تنها یک نت برای ملودی کافیست.

می‌توانید برای بخش وِرس از یک ملودی تک‌نتی یا مونوتُن استفاده کنید و سپس در بخش‌های کورِس و بریج، تغییراتی در ملودی ایجاد کنید. این رویکرد همچنین باعث می‌شود که به‌جای توجه صرف به ملودی برای جذاب کردن آهنگ، به تنوع ریتمیک نیز توجه کنید.

۶. استقراض آکورد

دیاتونیک به معنای «در گام یا سرکلید» است و آکوردهای دیاتونیک تنها با استفاده از نت‌های یک گام به‌خصوص ایجاد می‌شوند. پس گام دو ماژور که دارای نت‌های دو، ر، می، فا، سل، لا و سی (C D E F G A B) است، آکوردهای دیاتونیک دو ماژور، ر مینور، می مینور، فا ماژور، سل ماژور، لا مینور و سی کاسته (Bdim)‌ را شامل می‌شود. اینها آکوردهای سه‌نتی ساده هستند که ممکن است با آنها آشنا باشید. اما در اختیار داشتن تنها هفت آکورد ممکن است محدودکننده باشد؛ پس چرا از سایر گام‌ها، آکوردهایی را قرض نگیریم؟

آکوردهای قرضی معمولاً از گام‌های موازی استخراج می‌شوند؛ یعنی گام‌هایی که نت ریشه آنها با هم مشترک باشد. مثلاً در مورد گام دو ماژور، گام مینور موازی آن، دو مینور خواهد بود و با استفاده از آن هفت آکورد جدید خواهیم داشت: دو مینور، ر دیمینیشد، می بمل، فا مینور، سل مینور، لا بمل و سی بمل.

۷. لایه‌بندی آکوردها

برای رسیدن به صدایی خاص می‌توان آکوردهای تریاد مینور و ماژور را با یکدیگر ترکیب کرده و پُلی‌کورد ایجاد کرد.

به‌عنوان مثال می‌توانیم آکورد دو ماژور را به‌عنوان مبدأ فرض کنیم که نت‌های آن دو، می و سل هستند. برای آکورد دوم باید آکورد ماژوری پیدا کنیم که نت ریشه آن معادل یک فاصله پنجم درست بالاتر از نت ریشه آکورد اول باشد. این آکورد سل ماژور است که نت‌های آن سل، سی و ر هستند (زیرا نت سل معادل فاصله پنجم درست یا هفت نیم‌پرده بالاتر از دو است). اگر این دو آکورد را با هم بنوازیم، به آکورد دو میج ۹ (Cmaj9) می‌رسیم که نت‌های آن دو، می، سل، سی و ر هستند. اگر نمی‌دانید کدام آکوردها را با یکدیگر ترکیب کنید، از آکوردهایی شروع کنید که یک یا دو نت مشترک دارند.

۸. جهش بلند

برای ایجاد جذابیت در هنگام ساخت ملودی پیشنهاد می‌کنیم بین دو نت، جهش بلندی انجام دهید. یک فاصله مناسب برای چنین جهشی می‌تواند فاصله ششم بزرگ یا کوچک باشد.

در گام‌های ماژور، فاصله بین نت ریشه و درجه ششم، یک ششم ماژور بوده و در گام دو ماژور، فاصله فوق، از نت دو تا نت لا است.

در روند یک ملودی، از نت دو به نت لا جهش کنید. این کار شما را به قسمتی دیگر از صفحه کیبورد می‌برد.

۹. تزیین آکوردها

گسترش آکوردهای مینور و ماژور عادی با استفاده از نت‌های اضافه می‌تواند حال‌وهوای موسیقی را عوض کند. مثلاً دو ماژور ۷ (Cmaj7)، با افزودن نت درجه هفتم آکورد (سی) آکورد دو ماژور ایجاد می‌شود.

اگر از حد یک اکتاو فراتر رویم، به فواصل مضاعف خواهیم رسید. مثلاً درجه نهم، در واقع همان درجه دوم گام است که یک اکتاو بالاتر رفته است. پس یک راه ساده برای نواختن آکورد ۹ این است که تریاد اصلی را نواخته و فاصله دوم را بین درجات اول و سوم اضافه کنیم.

۱۰. پنتاتونیک

محدود شدن به درجات گام پنتاتونیک انتخاب‌های ما را کمتر می‌کند؛ اما ممکن است منجر به خلق ملودی‌هایی به‌یادماندنی شود. روش ساخت گام پنتاتونیک بدین نحو است:

گام اول: با اینکه گام‌های مینور و ماژور عادی دارای هفت نت هستند، اما گام پنتاتونیک تنها پنج نت دارد. در واقع این گام‌ها همان گام‌های معمولی هستند که برخی از نت‌های آن حذف شده‌اند. مثلاً در گام دو ماژور، نت‌های دو، ر، می، فا، سل، لا و سی را داریم.

گام دوم: می‌توان این نت‌ها را از ۱ تا ۷ شماره‌گذاری کرد. برای رسیدن به گام پنتاتونیک باید درجات چهارم و هفتم را حذف کنیم. مثلاً فا و سی برای گام دو ماژور. پس نت‌های باقیمانده در گام دو ماژور پنتاتونیک عبارت خواهند بود از دو، ر، می، سل، لا.

گام سوم: برای رسیدن به گام مینور پنتاتونیک باید درجات دوم و ششم را حذف کنیم. پس نت‌های گام دو مینور پنتاتونیک عبارت خواهند بود از دو، می بمل، فا، سی و سل بمل.

منبع: MusicRadar
مترجم: کیان ایرجی