راهنمای کامل همگام‌سازی دستگاه‌های MIDI

میدی (MIDI) یک فناوری انقلابی برای ارتباط دستگاه‌های ساخت موسیقی و سازهای الکترونیک به یکدیگر بوده است و امکان مکالمه این دستگاه‌ها با هم را به‌شکلی بسیار پیشرفته فراهم ساخته است. این فناوری به‌قدری کامل است که با وجود گذشت چند دهه از معرفی آن، تا همین دو سال پیش، شاهد هیچ به‌روزرسانی خاصی نبوده است و به‌شکل اولیه خود، بدون هیچ نقصی، مسئولیت برقراری ارتباط میان تجهیزات استودیویی و سازهای الکترونیک همچون سینتی‌سایزرها را داشته است.

اما با اینکه فناوری MIDI به‌واقع یک تکنولوژی بی‌نقص است، نحوه کار با آن می‌تواند در وهله اول کمی گیج‌کننده باشد و برای درک کامل آن، احتمالاً باید کمی آزمون‌وخطا کنید. یکی از رایج‌ترین مشکلات کاربران تجهیزات استودیویی با MIDI، عدم همگامی زمانی دستگاه‌های متصل‌شده از طریق این فناوری با یکدیگر است. این اتفاق می‌تواند باعث ناهخوانی تمپو و نقطه شروع میان دو ساز شود و به این شکل، ضبط یا اجرا با استفاده از این تجهیزات را به کاری غیرممکن تبدیل می‌کند.

اگر تا کنون در استودیوی خود با چنین مشکلی برخورد کرده باشید، احتمالاً از خود پرسیده‌اید که آیا راهی اصولی و ثابت برای حل این مشکل وجود دارد؟ چگونه می‌توان چند دستگاه که از طریق MIDI به یکدیگر متصل شده‌اند را از لحاظ زمانی همگام ساخت؟

در این مطلب، قصد داریم دقیقاً به همین مسئله بپردازیم و به شما کمک کنیم که دیگر هیچ‌گاه، کابوس عدم همگامی چند وسیله MIDI با یکدیگر را در ضبط‌ها و اجراهای موسیقی خود تجربه نکنید!

میدی کلاک چیست؟

میدی کلاک (MIDI clock) یا میدی بیت کلاک (MIDI beat clock) یک سیگنال است که تحت پروتکل MIDI به دستگاه‌ها ارسال می‌شود و کاربران می‌توانند با استفاده از آن، چند دستگاه متصل به یکدیگر را از لحاظ زمانی و سرعتی همگام کنند. به‌زبان ساده، میدی کلاک سیستمی است که می‌توانید با استفاده از آن، تمپوی دو یا تعداد بیشتری از دستگاه‌های موسیقی متصل به یکدیگر از طریق میدی را همخوان کنید. این سیستم در دستگاه‌هایی همچون میدی کنترلرها، درام ماشین‌ها، سینتی‌سایزرها، نرم‌افزارهای آهنگسازی و سمپلرها قابل دسترسی و بهره‌برداری است. میدی کلاک با نرخ ۲۴ ppqn (پالس در هر نت دولاچنگ) کار می‌کند و سرعت آن با تمپوی منبع کلاک میدی، تغییر می‌کند. این در حالی است که یک سیستم همچون کد زمانی SMPTE، در نرخی ثابت کار می‌کند و سرعت آن با تغییر تمپو تغییر نمی‌کند.

همگام‌سازی دستگاه‌های MIDI با نرم‌افزار آهنگسازی (DAW) از طریق میدی کلاک، پروسه‌ای بسیار شبیه به همگام‌سازی دو دستگاه سخت‌افزاری با یکدیگر از همین طریق است؛ اما ترکیب نرم‌افزارهای مختلف با تجهیزات گوناگون، ممکن است باعث تفاوت‌هایی جزئی در پروسه همگام‌سازی آنها شود که این موارد را در ادامه با جزئیات شرح می‌دهیم.

در راهنمای قدم‌به‌قدمی که در زیر نوشته شده است، هدف این است که DAW شما از طریق خروجی MIDI خود، یک سیگنال کلاک را به دستگاه‌های سخت‌افزاری متصل از این طریق به کامپیوتر ارسال کند و این دستگاه‌ها نیز بتوانند این سیگنال را به‌شکل کامل از طریق ورودی خود دریافت کنند. برای مثال، طی این پروسه، یک سینتی‌سایزر که آرپژیاتور آن فعال شده است، پس از انجام این پروسه باید آرپژهایی دقیقاً همگام با تمپوی مشخص‌شده در نرم‌افزار آهنگسازی شما تولید کند و در واقع، آرپژیاتور آن با تمپوی نرم‌افزار آهنگسازی شما برنامه‌ریزی شده باشد.

با استفاده از مراحل زیر، می‌توانید یک دستگاه همچون سینتی‌سایزر را از طریق سیگنال میدی کلاک با تمپوی نرم‌افزار آهنگسازی خود همگام کنید:

۱- دستگاه MIDI را از طریق یک کابل MIDI یا USB (بسته به نوع اتصالات موجود) به کامپیوتر متصل کنید. اگر از USB برای انجام این اتصال استفاده می‌کنید، با انجام تنظیمات مورد نیاز، از برقراری ارتباط کامل میان دستگاه و نرم‌افزار آهنگسازی خود اطمینان حاصل کنید.

۲- توجه داشته باشید که برای شناخته شدن دستگاه یا ساز شما توسط نرم‌افزار آهنگسازی، ممکن است که نیاز به نصب یک درایور داشته باشید. این درایور معمولاً از طریق وب‌سایت شرکت سازنده وسیله شما، به‌آسانی قابل دریافت است.

۳- تنظیمات MIDI را از بخش settings یا preferences در محیط کاربری نرم‌افزار آهنگسازی بیابید.

۴- خروجی MIDI نرم‌افزار را به‌گونه‌ای تنظیم کنید که سیگنال clock را به دستگاه متصل ارسال کند. در نرم‌افزار ایبلتن (Ableton) می‌توانید این کار را با پیدا کردن نام ورودی دستگاه متصل از میان فهرست دستگاه‌های MIDI و فعال کردن قابلیت sync در آن انجام دهید.

۵- پس از این، به سراغ دستگاه میدی بروید و آن را به‌گونه‌ای تنظیم کنید که بتواند سیگنال کلاک را از طریق ورودی MIDI خود دریافت کند. نحوه انجام این کار احتمالاً در دفترچه راهنمای ساز یا دستگاه شما یا در وب‌سایت شرکت سازنده آن نوشته شده است. در صورتی که روش این کار را در این منابع پیدا نکردید، با یک جستجوی ساده در اینترنت، می‌توانید این کار را انجام دهید.

۶- بسیاری از دستگاه‌های MIDI به یک چراغ نشانگر در صفحه نمایش خود مجهز هستند که با روشن و خاموش شدن، دریافت یا ارسال سیگنال کلاک را به کاربر اطلاع می‌دهد. برای مثال، در سینتی‌سایزر Nord Electro 6D 61، یک چراغ نشانگر برای این ویژگی تعبیه شده است که کلمه MIDI در بالای آن نوشته شده است.

۷- پس از انجام این مراحل، زمانی که پخش پروژه را در DAW آغاز می‌کنید، دستگاه متصل نیز باید لاین تعیین‌شده را با تمپویی کاملاً همگام با نرم‌افزار اجرا کند.

همچنین می‌توانید این پروسه را به‌صورت معکوس نیز انجام دهید؛ به این معنا که تمپوی دستگاه را در نرم‌افزار آهنگسازی خود نیز تعریف کنید. در این حالت، وظیفه ارسال سیگنال کلاک به عهده دستگاه سخت‌افزاری متصل به کامپیوتر است و نرم‌افزار آهنگسازی، این سیگنال را از دستگاه شما دریافت می‌کند و با آن همگام می‌شود. برای مثال، اگر یک میدی کنترلر با قابلیت مستر کلاک/تمپو در اختیار دارید، در صورت اتصال آن به کامپیوتر و نرم‌افزار آهنگسازی، هر تغییری که در تمپوی داخلی آن انجام دهید، به‌طور خودکار در DAW نیز اعمال می‌شود. در این شرایط نیز نحوه راه‌اندازی و اتصال دستگاه میدی به کامپیوتر، کاملاً مشابه با مراحل بالاست؛ با این تفاوت که سیگنال کلاک به‌شکل معکوس با آن ارسال می‌شود.

شایان ذکر است که بسیاری از دستگاه‌ها و نرم‌افزارهایی که از MIDI پشتیبانی می‌کنند، می‌توانند سیگنال‌های مبتنی بر این پروتکل را به‌صورت همزمان هم دریافت و هم ارسال کنند. این قابلیت بیشتر زمانی کاربردی است که برای مثال، می‌خواهید سیگنال کلاک را از DAW به سینتی‌سایزر انتقال دهید و همزمان، نوازندگی خود را نیز در قالب یک لاین میدی به DAW انتقال داده و ضبط کنید. اگر بخواهیم ساده بگوییم، در چنین شرایطی، DAW همزمان در حال ارسال سیگنال کلاک و دریافت داده نتی از طریق پروتکل MIDI است و کیبورد شما نیز به همین شکل، سیگنال کلاک را از کامپیوتر دریافت و همزمان نت‌های MIDI را به کامپیوتر و DAW ارسال می‌کند.

همگام‌سازی چند دستگاه از طریق میدی کلاک

اما چگونه می‌توانیم بیش از دو دستگاه را از طریق میدی کلاک با یکدیگر همگام کنیم؟ آیا اصلاً چنین چیزی ممکن است؟ بله! شما می‌توانید هر تعداد دستگاهی که می‌خواهید را از طریق MIDI Clock همگام کنید و به‌صورت همزمان با آنها به اجرای موسیقی بپردازید.

بهترین راه برای انجام این کار، استفاده از یک میدی اینترفیس است که از اتصال USB، اتصالات MIDI کافی برای متصل کردن تمامی دستگاه‌های مورد نظر و سرعت مناسب برای فراهم‌آوری تأخیر سیگنال بسیار پایین برخوردار باشد.

اتصال مستقیم تمامی دستگاه‌های MIDI به میدی اینترفیس، امکان تغییر مسیر سیگنال بدون نیاز به انجام تغییرات فیزیکی در سیم‌کشی میان دستگاه‌ها را نیز به شما می‌دهد. در حالی که با استفاده از روش daisy chaining (اتصال یکی از دستگاه‌ها به پورت MIDI اینترفیس و وصل کردن زنجیره‌ای سایر دستگاه‌ها به دستگاه اول)، برای هر تغییر در مسیر سیگنال باید تغییراتی فیزیکی در سیم‌کشی اعمال کنید. برای مثال، اگر یک سینتی‌سایزر سخت‌افزاری، یک درام ماشین و یک میدی کنترلر را به‌صورت همزمان به DAW متصل کرده‌اید، می‌توانید به‌آسانی سینتی‌سایزر خود را به‌گونه‌ای تنظیم کنید که سیگنال میدی کلاک را به تمامی دستگاه‌های متصل و DAW انتقال دهد و به این شکل، تمامی آنها را با تمپوی مرجع خود همگام کند. اما شما در چنین ستاپی محدود به این حالت نیستید و می‌توانید مرجع کلاک را DAW خود یا هر دستگاه دیگری تعیین کنید. در واقع، در این شرایط، انتخاب این موارد کاملاً به ترجیح شما بستگی دارد.

اگر می‌خواهید یک ستاپ MIDI کامل و پیشرفته برای اجراهای زنده یا در استودیوی خانگی خود تشکیل دهید، نیاز به یک میدی اینترفیس با اتصالات متعدد و کامل MIDI خواهید داشت. یافتن یک مدل استودیویی رومیزی و مقرون‌به‌صرفه در بازار، کار چندان آسانی نیست. یکی از بهترین گزینه‌هایی که می‌توانیم برای راه‌اندازی یک ستاپ استودیویی متشکل از کامپیوتر و چند دستگاه MIDI به شما پیشنهاد دهیم، MOTU micro lite است. این محصول با برخورداری از پنج ورودی و پنج خروجی مجزای MIDI در قالب پورت‌های فول-سایز پنج‌پین DIN، هشتاد کانال داخلی میدی، امکان تأمین نیروی موردنیاز به‌صورت مستقیم از پورت USB دستگاه میزبان و سازگاری با دو سیستم عامل مک و ویندوز، جزو بهترین گزینه‌های موجود در بازار برای ساخت یک ستاپ میدی کامل است.

اما حال که توانسته‌اید سیگنال کلاک را از DAW یا کیبورد خود به تمامی دستگاه‌های MIDI دیگر انتقال دهید، شاید از خود بپرسید که آیا از این سیستم تنها می‌توان برای همگام‌سازی تمپو و سرعت سکوئنسر در دستگاه‌های MIDI و نرم‌افزار آهنگسازی بهره گرفت یا استفاده دیگری نیز برای آن وجود دارد؟ در این صورت، خوب است که بدانید با استفاده از میدی کلاک، می‌توانید اجزایی جانبی در سینتی‌سایزرهای خود همچون آرپژیاتور، LFO‌ها، انولوپ‌ها و حتی پارامترهای افکت را نیز با ستاپ خود همگام کنید و بدین نحو، ریتم‌هایی پیچیده و جادویی و حرکت‌های صوتی بسیار زیبایی را با تجمیع تمامی آنها پدید آورید که ساخت آنها بدون استفاده از فناوری میدی کلاک، بسیار دشوار و زمان‌بر است.

آرپژیاتور سینتی‌سایزرها، هم می‌تواند در تمپوی انتخاب‌شده به‌صورت داخلی در کیبورد و ماژول کلاک آن کار کند و هم می‌توان آن را با استفاده از اتصال MIDI یا USB، با یک میدی کلاک اکسترنال از وسیله‌ای دیگر همچون DAW یا یک سینتی‌سایزر همگام‌سازی کرد. همچنین برخی از آرپژیاتورها قابلیت همگام شدن با سیگنال یک کلاک آنالوگ اکسترنال را نیز دارند. وقتی که یک آرپژیاتور برای تعیین تمپو از کلاک داخلی خود بهره نمی‌گیرد، کنترل نرخ یا تمپوی آن معمولاً به کنترل نت بر واحد ضرب تبدیل می‌شود. در واقع، در این شرایط شما با نابی که در اصل از آن برای تنظیم تمپوی آرپژیاتور دستگاه خود بهره می‌گرفتید، می‌توانید برای تنظیم نت‌هایی که آرپژیاتور به‌ازای هر ضرب تولید می‌کند (ارزش زمانی نت‌های آن همچون ۱/۱۶، ۱/۸، ۱/۸ تریوله و ۱/۴)، استفاده کنید. این قابلیت به شما امکان می‌دهد که علاوه بر همگام‌سازی آسان تمپوی آرپژیاتور با یک کلاک اکسترنال، امکان تنظیم عملکرد کلی آن را نیز داشته باشید و ارزش زمانی نت‌های آن را از رایج‌ترین نوع نت نواخته‌شده توسط آرپ‌ها، یعنی دولاچنگ (¼)، خارج کنید.

این امر درباره دو بخش LFO و انولوپ (envelope) در سینتی‌سایزرها نیز صدق می‌کند. در حالی که هر دوی این بخش‌ها می‌توانند حتی در صورت همگام‌سازی تمپوی سینتی‌سایزر با یک کلاک نیز به‌صورت آزادانه و رها از تمپویی مشخص کار کنند، اما اگر واحد سرعت آنها را به‌جای هرتز (Hz) بر روی ضرب در دقیقه (bpm) تنظیم کنید، می‌توانید آنها را به‌آسانی با سیگنال میدی کلاک ورودی سینتی‌سایزر همگام کنید و بدین نحو، عملکردی همگام با تمپو را در این دو بخش سینتی‌سایزر نیز تجربه کنید.

در برخی از سینت‌ها، شما می‌توانید این بخش‌ها را تا سرعتی بسیار بالا، معادل با ۱/۶۴ ضرب تنظیم کنید و افکت‌هایی بسیار جالب را پدید آورید. اگر در سینتی‌سایزر خود، چندین LFO و انولوپ که هر یک از آنها بر روی پارامترهایی خاص چون فیلترها و پنینگ صدای ساز تأثیر می‌گذارد را در یک تمپوی واحد با ارزش‌های زمانی متفاوت تنظیم کنید، می‌توانید الگوهای ریتمیک و صوتی بدیعی تولید کنید که در کل میدان صوتی استریو حرکت می‌کنند و گوش دادن به آنها، تجربه‌ای بسیار لذت‌بخش است.

پس از تمامی اینها، می‌توانید حتی افکت‌های اعمال‌شده بر روی صدای سازهای میدی خود را نیز با کلاک اصلی موجود در ستاپ خود همگام‌سازی کنید! تصور کنید که افکت‌های کورس، فلنجر، فیزر و ترمولو، همگی به‌شکل کامل با تمپوی موسیقی شما همگام هستند و به هر نحوی که تمپوی دستگاه میزبان را تغییر دهید نیز به‌سرعت با آن تطبیق پیدا خواهند کرد!

اما به عقیده ما، جذاب‌ترین افکت برای همگام‌سازی با میدی کلاک، دیلی (delay) است. چه نوعی ساده از این افکت را در صداهای موسیقی خود استفاده کنید، چه یک نوع با کانال‌های چپ و راست و چه نوع استریوی مشهور به پینگ پنگ (دیلی با پژواک‌های یکی در میان در کانال‌های چپ و راست استریو)، با همگام‌سازی این افکت با تمپوی موسیقی و کمی آزمون‌وخطا در میان ارزش‌های زمانی مختلف قابل ارائه توسط آن، مطمئناً اصواتی جالب را به دست خواهید آورد که می‌توانند برای ساخت آثار موسیقی بسیار الهام‌بخش و کاربردی باشند!

بدیهی است که نیازی نیست از تمامی این روش‌ها به‌صورت همزمان در یک جلسه ضبط استفاده کنید و می‌توانید هر یک از آنها را در شرایطی خاص به‌کار بگیرید؛ زیرا به‌کارگیری افراطی این شکل از پیچیدگی در موسیقی، به‌سرعت برای شنونده تکراری می‌شود و همچنین باعث می‌شود که تمامی ترفندهای شما از همان لحظه اول برای مخاطب‌تان رو شود و دیگر نتوانید چیز جدیدی را برای او به نمایش بگذارید. اما استفاده هوشمندانه و به‌موقع از سیستم میدی کلاک برای همگام‌سازی اجزایی خاص از ستاپ موسیقی‌تان، می‌تواند زیبایی آثار شما را به‌ سطحی بی‌سابقه ارتقا دهد!

امیدواریم که با مطالعه این مطلب و استفاده از نکات آن، تجربیات جذاب و سرگرم‌کننده‌ای را در پروسه تولید و اجرای موسیقی داشته باشید و آثاری درخشان را به تولید برسانید.

منبع: Sweetwater
نویسنده: Daniel Fisher
مترجم: امیر تولی