همه چیز درباره گیتار بیس فرت‌لس

به نظر برخی از موزیسین‌ها، با استفاده از گیتار بیس نمی‌توان همانند گیتار الکتریک، با احساس و پویایی نوازندگی کرد. در واقع، این افراد بر این اعتقادند که تعداد کمتر سیم‌ها در گیتار بیس نسبت به گیتار الکتریک باعث می‌شود که در نوازندگی با آن، محدودیت‌هایی بیشتر در پیش رو داشته باشید و همچنین بازه صوتی پایین‌تر این ساز، صدای آن را کمی بی‌احساس ساخته است و امکان نواختن ملودی‌هایی تأثیرگذار به‌وسیله آن را به نوازنده نمی‌دهد. اما به نظر ما، این دسته از افراد سخت در اشتباهند؛ خصوصاً اگر پای یک گیتار بیس فرت‌لس (fretless bass) در میان باشد!

گیتارهای بیس فرت‌لس که به صدای وکال‌گونه و نرم خود و تکنیک خاص نوازندگی‌شان مشهور هستند، سازی بی‌نظیر برای بیسیست‌ها و گیتاریست‌هایی به شمار می‌روند که به دنبال اکتشاف مرزهایی جدید در نوازندگی خود و موسیقی هستند. این دسته از بیس‌ها در گذشته توسط چندی از مهمترین موزیسین‌های تاریخ مورد استفاده قرار گرفته‌اند و در بازه‌ای از زمان به فراموشی سپرده شدند؛ اما اکنون چند سالی است که محبوبیت این سازها مجدداً در حال افزایش است و آنها را در دستان نوازندگان بیشتری مشاهده می‌کنیم. در این مطلب، قصد داریم گیتارهای بیس فرت‌لس را به‌شکل کامل به شما معرفی کنیم و بگوییم که چرا در اختیار داشتن یک نمونه از آن، می‌تواند دنیایی بسیار متفاوت از موسیقی را به شما نمایش دهد و شما را وارد سطحی جدید از نوازندگی کند!

گیتار بیس فرت‌لس چیست؟

یک گیتار بیس فرت‌لس در ساده‌ترین شکل خود، یک گیتار بیس است که در دسته خود به فرت مجهز نیست و در واقع، فرت‌بورد آن همانند کنترباس یا ویولن، کاملاً صاف است و تغییر نت در سیم‌های آن به‌شکل مستقیم به‌وسیله انگشت نوازنده و فشرده شدن سیم بر روی دسته ساز صورت می‌گیرد.

در مقابل، یک گیتار بیس فرت‌دار، در دسته خود به زه‌های فلزی مجهز است که در فواصلی معین و دقیق، به‌گونه‌ای بر روی دسته نصب شده‌اند تا با فشرده شدن سیم بر روی آنها، بتوان به‌شکل دقیق، نت‌هایی در گام کروماتیک تولید کرد.

اگر یک گیتار بیس فرت‌لس را از نزدیک مشاهده کنید، احتمالاً متوجه خواهید شد که این سازها به‌جز در بخش دسته خود، دقیقاً مشابه با نمونه‌های فرت‌دار خود ساخته می‌شوند. در واقع، این دسته از گیتارهای بیس به همان پیکاپ‌های متداول در گیتارهای بیس فرت‌دار مجهز هستند و بدنه و دسته آنها نیز از همان چوب‌های رایج در ساخت انواع عادی گیتار بیس ساخته شده است. تنها تفاوت واضحی که در یک گیتار بیس فرت‌لس نسبت به یک نمونه عادی از این ساز متوجه آن خواهید شد، نبود فرت در دسته آن است! این بدین معناست که فرت‌بورد در این دسته‌ها به‌شکل کاملاً صاف طراحی شده و هیچ‌گونه مارکر یا ساید داتی نیز بر روی دسته آنها وجود ندارد. اما در برخی از گیتارهای بیس فرت‌لس، خطوطی به‌شکل کمرنگ در جای فرت‌ها بر روی دسته وجود دارد که در انگشت‌گذاری و نواختن نت‌ها به‌شکل دقیق به نوازنده کمک می‌کنند.

چگونه یک گیتار بیس فرت‌لس را می‌نوازیم؟

افرادی که می‌خواهند به سراغ خرید و استفاده از یک گیتار بیس فرت‌لس بروند، معمولاً پیش از هر چیز، یک سوال را از خود می‌پرسند: آیا نوازندگی گیتار بیس فرت‌لس دشوار است؟ اگر بخواهیم به کوتاه‌ترین شکل ممکن به این سوال پاسخ دهیم، باید بگوییم خیر! نوازندگی بیس‌های فرت‌لس به هیچ وجه دشوار نیست! در واقع، اگر یک بیسیست یا گیتاریست باشید، برای این که بتوانید یک گیتار بیس فرت‌لس را به‌شکلی کامل و صحیح بنوازید، تنها نیاز است که تکنیک‌های نوازندگی خود را به‌میزانی بسیار جزئی اصلاح کنید و به تمرین نوازندگی و صرف وقت با این ساز بپردازید.

همانطور که کمی قبل به‌شکل اجمالی گفته شد، در گیتار بیس فرت‌لس، نت سیم نه به‌وسیله فرت، بلکه مستقیماً به‌وسیله انگشت شما در سیم‌های ساز تغییر می‌کند. در واقع، در حالی که در گیتارهای بیس فرت‌دار برای نواختن یک نت تنها کافیست که انگشت خود را کمی جلوتر از فرت مورد نظر بر روی سیم‌های ساز بفشارید، در یک گیتار بیس فرت‌لس برای نواختن یک نت، نیاز است که سیم را به‌وسیله انگشت خود مستقیماً بر روی فینگربورد ساز فشار دهید و همچنین اطمینان حاصل کنید که انگشت شما دقیقاً در نقطه‌ای از فینگربورد قرار دارد که در یک گیتار بیس عادی، در آن یک فرت نصب شده است. به عبارت دیگر، تکنیک انگشت‌گذاری در هر دو نوع گیتار بیس، یعنی فرت‌دار و فرت‌لس به یک شکل است؛ اما در بیس‌های فرت‌لس، مسئولیت نواختن نت‌ها به‌شکلی دقیق و با کوک صحیح، نه به‌عهده فرت‌ها، بلکه مستقیماً به‌عهده شماست.

بیس‌های فرت‌لس را می‌توان با استفاده از تکنیک‌های متداول دست راست گیتار بیس، به‌آسانی و به‌شکلی بهینه نواخت. اکثر نوازندگان بیس‌های فرت‌لس، از انگشتان خود برای نواختن این ساز استفاده می‌کنند تا تن گرم مشهور این ساز را به بهترین شکل به نمایش بگذارند. اما آیا می‌توان تکنیک نوازندگی اسلپ را نیز بر روی گیتار بیس فرت‌لس اجرا کرد؟ بله! نوازندگی اسلپ بر روی بیس‌های فرت‌لس، برخلاف آنچه در اینترنت و توسط برخی از نوازندگان این ساز گفته می‌شود، کاری قابل انجام است. اما از آنجایی که این تکنیک نوازندگی بیشتر برای نواختن بیس لاین‌هایی با سرعت بالا به‌کار می‌رود، احتمالاً انگشت‌گذاری و ادای نت‌ها به‌شکلی صحیح با آن سرعت در یک ساز فرت‌لس، برای شما دشوار خواهد شد.‌ لس کلیپول (Les Claypool) یکی از نوازندگان مشهور بیس فرت‌لس است که از تکنیک‌های اسلپ به‌وفور در نوازندگی خود استفاده می‌کند و شکل منحصر‌به‌فرد نوازندگی او به‌وسیله این ساز را می‌توان در آثاری همچون Tommy The Cat از گروه موسیقی پرایمس (Primus) به‌وضوح شنید.

در چه شرایطی می‌توان از یک گیتار بیس فرت‌لس استفاده کرد؟

از آنجایی که در بیس‌های فرت‌لس، نواختن صحیح و کامل نت‌ها کاملاً به عهده خود شماست و باید در طول نوازندگی خود همواره به این مؤلفه نیز توجه داشته باشید، ممکن است از خود بپرسید چرا باید بخواهم سازی را بنوازم که در طول نواختن آن، باید علاوه بر نکات همیشگی نوازندگی، همواره به یک نکته جدید و دشوار دیگر نیز توجه داشته باشم؟

در نوازندگی یک گیتار بیس فرت‌لس، شما در حرکت بر روی فینگربورد آزادی کامل دارید و می‌توانید به هر شکلی که می‌خواهید و در هر نقطه‌ای، به انگشت‌گذاری بپردازید. همچنین در این ساز، شما می‌توانید دست خود را به‌شکلی نرم و بسیار جذاب از نتی تا نت دیگر بر روی سیم بکشید تا صدایی بسیار جذاب را تولید کنید. در واقع، یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های صوتی یک گیتار بیس فرت‌لس و برتری اصلی آنها نسبت به نمونه‌های فرت‌دار بیس، اسلاید‌هایی است که می‌توان به‌وسیله آن انجام داد و ماهیت صوتی متفاوت و اصلی این ساز نیز به‌وسیله همین تکنیک به نمایش درمی‌آید.

اما یکی از نقاط ضعف گیتارهای بیس فرت‌لس این است که نمی‌توان به‌وسیله آنها به‌شکل رایج به اجرای تکنیک ویبراتو پرداخت. در واقع، شما می‌توانید در این ساز این تکنیک را اجرا کنید؛ اما اجرای کامل آن، نیازمند یک فرت در فینگربورد ساز است تا نقش یک تکیه‌گاه را برای سیم آن ایفا کند و فشار و حرکت بالا و پایین دست شما را به آن انتقال دهد. در گیتارهای بیس فرت‌لس، برای اجرای نت‌ها با تکنیک ویبراتو باید به جای حرکت انگشت خود به‌شکل بالا و پایین بر روی سیم، آن را در طول سیم و به‌شکل چپ و راست حرکت دهید. این تکنیک متفاوت، از نظر برخی از بیسیست‌ها آسان‌تر و قابل کنترل‌تر از تکنیک متداول ویبراتو است و آزادی عمل بیشتری را در حین اجرای ویبراتو به نوازنده می‌دهد. همچنین، این تکنیک، امکان اجرای ویبراتو با بازه آوایی وسیع‌تر و به‌شکلی اغراق‌آمیز‌تر را به شما می‌دهد.

یکی از تکنیک‌های جالبی که بسیاری از نوازندگان بر روی بیس‌های فرت‌لس اجرا می‌کنند، نواختن یک هارمونی طبیعی یا نچرال‌ هارمونیک با زخمه زدن به سیم و سپس کشیدن انگشت بر روی سیم در فینگربورد به سمت انتهای دسته است. این تکنیک یک آوای بالارونده سیال و بسیار جذاب تولید می‌کند که صدایی متفاوت و نوآورانه به نوازندگی شما می‌بخشد. صدای این تکنیک را می‌توان در بیس لاین آثاری همچون Even Flow از گروه موسیقی پرل جم (Pearl Jam) نیز شنید.

صدای گیتار بیس فرت‌لس چگونه است؟

بیس‌های فرت‌لس معمولاً به صدای سیال و لطیف خود شناخته می‌شوند. این دسته از بیس‌ها، کوبندگی فلزی صدای همتایان فرت‌دارشان را در صدای خود ندارند و در کل، صدایی گرم‌تر و ملایم‌تر، همراه با‌ تربلی لطیف و بیسی بم‌تر تولید می‌کنند. این ماهیت صوتی ویژه را می‌توان یکی از مهمترین دلایل محبوبیت فوق‌العاده گیتار بیس‌ فرت‌لس در دنیای موسیقی جز دانست.

از نظر برخی از موزیسین‌ها، ماهیت صوتی بیس فرت‌لس با ویژگی‌های پایه صدای انسان و یک اجرای وکال قابل مقایسه است و می‌توان آنها را از جهاتی بسیار شبیه به یکدیگر دانست. شما می‌توانید در یک گیتار بیس فرت‌لس، با به‌کارگیری تکنیک گلیساندو یا اسلاید، آرام‌آرام به‌شکل بالا یا پایین‌رونده، به سوی نت مورد نظر خود بروید و به این صورت، نت‌ها را به‌شکلی طبیعی و پُراحساس تولید کنید. این تکنیک، بسیار مشابه با تکنیکی است که برخی از خوانندگان در اجرای وکال خود به‌کار می‌گیرند و به همین دلیل، می‌تواند باعث شباهت صدای ساز شما به یک اجرای وکال شود. به همین دلیل است که بیس‌های فرت‌لس، سازهایی با صدای بسیار پُراحساس هستند و می‌توانید از طریق آنها، پویایی و حس نوازندگی خود را به‌شکلی بسیار مستقیم به شنونده انتقال دهید.

چه نوعی از سیم بیس برای گیتارهای بیس فرت‌لس مناسب‌تر است؟

مثل هر نوع دیگری از گیتار بیس و الکتریک، نوع سیم مورد استفاده در یک گیتار بیس فرت‌لس نیز تأثیری بسیار مشهود در ماهیت صوتی آن دارد. امروز، تنوع بسیار وسیعی از سیم‌های بیس در بازار وجود دارد که هر یک از ویژگی‌های فیزیکی و صوتی متفاوتی برخوردار هستند و می‌توانند حسی خاص از نوازندگی و تُنی به‌خصوص را در ساز شما ارائه کنند. اما انواعی خاص از سیم گیتار بیس، به‌دلیل ویژگی‌های فیزیکی و صوتی خاص خود، از دیگر انواع سیم این ساز برای استفاده در بیس‌های فرت‌لس مناسب‌تر هستند.

سیم‌های دارای مفتول روکش استوانه‌ای یا گردتاب (Roundwound)

سیم‌های گردتاب یا roundwound، متداول‌ترین نوع سیم گیتار بیس الکتریک هستند و به‌دلیل ساختار خاص خود، می‌توانند صدایی تهاجمی‌تر و روشن‌تر را تولید کنند. اما از آنجایی که این سیم‌ها هسته‌ای معمولاً از جنس نیکل دارند که با روکشی از جنس مفتول فلزی با عطفی گرد پوشیده شده است، کمی در بخش بیرونی خود زبر و تیز هستند و به همین دلیل، ممکن است که فینگربورد تمام‌چوبی و تخت بیس‌های فرت‌لس را خش بیندازند و به آن آسیب بزنند.

همچنین این زبری در سیم‌های roundwound، در زیر انگشتان شما نیز حس می‌شود و شما می‌توانید به‌وسیله انگشتان خود، لبه هر پیچ مفتول روکش این سیم‌ها را حس کنید. این امر باعث می‌شود که اجرای تکنیک‌هایی همچون اسلاید به‌وسیله این سیم‌ها، نسبت به انواع دیگر سیم کاری دشوارتر باشد و پس از مدتی نوازندگی به این شکل با آنها، احتمالاً نوک انگشتانتان درد خواهد گرفت.

اما با وجود این معایب، بسیاری از نوازندگان بیس‌ فرت‌لس تنها از این نوع سیم در ساز خود استفاده می‌کنند و بر روی عملکرد بهتر آن نسبت به انواع دیگر سیم گیتار بیس نیز متعصب هستند!

سیم‌های دارای مفتول روکش نواری یا تخت‌تاب (Flatwound)

در سیم‌های تخت‌تاب، همانگونه که از نامشان پیداست، روکش مفتولی خارجی به‌شکل نواری است. بیس‌های فرت‌لس معمولاً به این نوع از سیم مجهز هستند و اکثر نوازندگان نیز نمونه‌های flatwound را ترجیح می‌دهند. این امر به این دلیل است که روکش تخت و نواری این دسته از سیم‌ها، سطحی لطیف و تقریباً صیقلی به آنها بخشیده است که بدون آسیب زدن به فینگربورد ساز بر روی آن قرار می‌گیرد و دست نوازنده نیز به‌آسانی بر روی آن سر می‌خورد.

سیم‌های flatwound به لطف اصطکاک بسیار کمتر خود با دست نوازنده نسبت به سیم‌های گردتاب، امکان نوازندگی و اجرای تکنیک‌هایی همچون اسلاید را بدون بروز ناراحتی در انگشتان، به‌شکلی بسیار سریع‌تر و سیال‌تر به شما می‌دهند و نوازندگی بیس‌های فرت‌لس به‌شکلی لذت‌بخش و بهره‌مندی از تمامی قابلیت‌های صوتی این ساز را برای شما ممکن می‌سازند. اما ساختار نواری روکش این سیم‌ها، صدایی کمی بم و کم‌جان را نسبت به سیم‌های گردتاب به آنها می‌بخشد که ممکن است برای نوازندگی در برخی از سبک‌های موسیقی چندان مناسب نباشد. به همین دلیل است که بسیاری از افراد، گیتارهای بیس فرت‌لس را به ماهیت صوتی گرم و ملایمشان می‌شناسند.

کدام بیسیست‌های مشهور از گیتارهای بیس فرت‌لس استفاده می‌کنند؟

تاریخچه بیس‌های فرت‌لس و ریشه‌های این ساز، بر ما ناشناخته هستند و نمی‌توان با قاطعیت گفت که چه کسی این ساز را اختراع کرده است. در واقع، بحث‌هایی ضد و نقیض بر سر مخترع بیس فرت‌لس و اولین نوازنده این ساز در میان طرفداران آن وجود دارد و نمی‌توان به هیچ‌یک از آنها به‌شکل کامل استناد کرد. اما دلیل اصلی محبوبیت این ساز متفاوت، بدون شک جکو پستوریس (Jaco Pastorius) است که فرت‌های گیتار بیس فندر Jazz Bass ساخت سال ۱۹۶۲ خود را از دسته آن جدا ساخته بود و آن را به یک گیتار بیس فرت‌لس تبدیل کرده بود.

لس کلیپول، بیسیست مشهور دیگری که کمی پیش نیز در این مطلب از او نام بردیم، یکی دیگر از افراد بسیار مؤثر در محبوبیت امروز بیس‌های فرت‌لس است و به‌عنوان یک استاد مدرن این ساز شناخته می‌شود. او با استفاده از تکنیک‌های ویژه‌ای همچون تپینگ که استفاده از آنها در نوازندگی گیتار بیس فرت‌لس بی‌سابقه است، ریف‌هایی بسیار جذاب را برای گروه موسیقی خود نواخته است.

چندی دیگر از نوابغ دنیای موسیقی معاصر همچون ویکتور ووتن (Victor Wooten)، پینو پالادینو (Pino Palladino) و مارکوس میلر (Marcus Miller) نیز به‌کرات گیتارهای بیس فرت‌لس را به‌شکل آزمایشی نواخته‌اند و حتی این ساز را در برخی از آثار مهم خود نیز به‌کار برده‌اند تا پویایی فوق‌العاده این ساز و ماهیت صوتی منحصر‌به‌فرد آن را به‌شکل استادانه‌ای برای همگان به نمایش بگذارند.

چه برندهای مشهوری گیتار بیس فرت‌لس می‌سازند؟

بدیهی است که گیتارهای بیس فرت‌لس به اندازه نمونه‌های استاندارد و فرت‌دار این ساز، در بازار فراوان نیستند و تنوع آنها در بازار نسبتاً کم است. اما طی سالهای گذشته، چندی از شرکت‌های سازنده گیتار بیس همچون فندر (Fender)، سایر (Sire) و وارویک (Warwick)، بیس‌های فرت‌لس بسیار ارزنده و جذابی به بازار عرضه کرده‌اند که هر یک می‌توانند برای قشری وسیع از نوازندگان بسیار جذاب باشند و ورودی شکوهمند را به دنیای بیس‌های فرت‌لس برای شما رقم بزنند. اگر نام برند Sire به گوشتان آشنا نیست، باید بگوییم که این برند، یکی از نام‌های جدید در صنعت گیتار است که چندی از ارزنده‌ترین گیتارهای بیس موجود در بازار را تولید می‌کند و اکنون، یک نسخه فرت‌لس از تمامی گیتارهای بیس خود، همچون سری M و P را در سبد محصولات خود دارد.

اما علاوه بر اینها، بسیاری از شرکت‌های معتبر سازنده بیس‌های گران‌قیمت و نفیس همچون فودرا (Fodera) و کارل تامسون (Carl Thompson)، اکنون چند مدل گیتار بیس فرت‌لس را به‌شکل سفارشی تولید می‌کنند. این دسته از بیس‌های فرت‌لس با برخورداری از اجزای الکترونیک بسیار پیشرفته و باکیفیت و بدنه و دسته ساخته‌شده از چوب‌های خاص، سازهایی دست‌ساز و بسیار نفیس هستند که برای سخت‌پسند‌ترین و حرفه‌ای‌ترین بیسیست‌های دنیا ساخته شده‌اند و می‌توانند تجربه‌ای بسیار جذاب را از نوازندگی این ساز ارائه کنند. اگر قیمت گیتار بیس برای شما چندان مسئله مهمی نیست و بهترین بیس فرت‌لس موجود در بازار را می‌خواهید، احتمالاً نمونه‌هایی چون Fender Custom Shop Jaco Pastorius یا Fodera Monarch 4 Standard با قیمتی در حدود پنج تا شش هزار دلار، برای شما ایده‌آل هستند!

اگر یک بیسیست هستید، آیا تجربه نوازندگی با گیتارهای بیس فرت‌لس را دارید؟ تا کنون چه نوع و مدلی از این ساز را نواخته‌اید؟ از شما دعوت می‌کنیم که پاسخ این سوالات و تجربه نوازندگی خود با بیس‌های فرت‌لس را در بخش نظرات همین مطلب بنویسید و آن را با ما و مخاطبین گیتار ایران در میان بگذارید.

منبع: Andertons
نویسنده: Elliot Stent
مترجم: امیر تولی