آموزش, سایر مقالات, مقالات
همه چیز درباره داربوکا
نوامبر
داربوکا یک ساز کوبه‌ای بسیار قدیمی است که در چندین اندازه و شکل ساخته می‌شود و ابداع آن، به مصر باستان باز می‌گردد. این ساز در آناتولی، بین‌النهرین، کشورهای عربی و آفریقای شمالی نیز بسیار رایج و پرطرفدار است.
داربوکا نقشی بسیار پررنگ در موسیقی کلاسیک ترکیه دارد و صدای آن، چه به‌صورت تک‌نوازی و چه در کنار سازهای دیگر، در بسیاری از آثار موسیقایی این کشور شنیده می‌شود.
این ساز جذاب، در هر بخش از جهان با نامی متفاوت شناخته می‌شود و رایج‌ترین نام‌های آن در دنیا، دمبک (dumbek)، دمبلک (dumbelek) و تمبک (tombek) هستند. اما اسم اصلی و اولیه این ساز، دمبلک بوده است که در زبان عربی، به معنای ضربه زدن است.
با ضربه زدن به داربوکا می‌توان دو صدای متفاوت تولید کرد؛ این دو صدا، دوم (dum) و تک (tek) نامیده می‌شوند. صدای اول که با ضربه زدن به وسط ساز به دست می‌آید، معمولاً نقش پایه و تعیین‌کننده ریتم را دارد و صدای دوم، جهت تزئین موسیقی و نواختن ریتم‌های ثانویه استفاده می‌شود.
داربوکا بدنه‌ای به شکل یک جام دارد. به این صورت که بخش میانی بدنه، از بالا و پایین آن باریک‌تر است. همچنین، بخش بالایی ساز معمولاً محیطی بزرگ‌تر از بخش پایینی آن دارد. این ساز درون خود ساختاری لوله‌مانند دارد که به طنین‌انداز شدن صدای آن کمک می‌کند.
مانند اغلب سازهای کوبه‌ای، بخش بالایی داربوکا نیز با غشایی پوشیده شده است که با ضربه زدن به آن، صدا تولید می‌شود. این غشا در نمونه‌های قدیمی و سنتی، از جنس پوست حیواناتی مانند گوسفند، بز و یا حتی ماهی است. اما در نمونه‌های مدرن‌تر، این بخش از یک ماده شیمیایی جایگزین با نام پوست شیشه ساخته می‌شود که مقاومتی بالاتر در برابر پارگی و طول عمری بیشتر دارد. هر چند هنوز هم برخی از نوازندگان قدیمی و باتجربه معتقدند که استفاده از پوست طبیعی، صدای بهتر و رساتری به ساز می‌بخشد.
در زمان قدیم، بدنه داربوکا از مس چکش‌کاری‌شده ساخته می‌شد؛ اما امروزه، سازندگان این ساز، بدنه آن را با روش ریخته‌گری تولید می‌کنند تا سطح آن یکدست‌تر باشد و صدای بهتری نیز تولید کند.
داربوکا، سازی تزئینی نیز هست و به دنبال این امر، تقریباً تمامی نمونه‌های آن، به نقوشی جذاب از فرهنگ محل ساخت ساز مزین شده‌اند. برخی از نمونه‌های موجود در بازار، پوششی صدفی بر روی بدنه خود دارند که ظاهری بسیار زیبا به آنها می‌بخشد.
داربوکا را می‌توان به شکل نشسته و یا ایستاده، با آویزان کردن آن به وسیله بندهایی مخصوص نواخت. برای نواختن این ساز، باید آن را در زیر بازوهای خود قرار دهید و سر آن را به سمت زانوهایتان متمایل کنید. با آویزان کردن این ساز از بدن خود به وسیله بندهای مخصوص، می‌توانید همزمان با نواختن آن، راه بروید و یا حتی برقصید.
با اینکه بازه ریتمیک قابل نواختن با داربوکا بسیار وسیع است، اما نواختن آن آسان است و تنها کافیست با دستان خود بر روی آن در ریتمی مشخص ضربه بزنید.
همچنین، صدای شاد این ساز، آن را به یکی از اجزای جدانشدنی مناسبت‌ها و اعیاد سنتی و عروسی‌ها در بسیاری از کشورهای شرقی تبدیل کرده است.
امروزه، بازه‌ای بسیار وسیع از ساز داربوکا با اشکال و اندازه‌های مختلف در بازار وجود دارد که هر یک از آنها، بازه آوایی ویژه‌ای را پوشش می‌دهد و کاربری ویژه خود را دارد.
شکی نیست که هر فردی می‌تواند از میان خیل عظیم داربوکاهای موجود، یک گزینه مناسب پیدا کند و با کمی تمرین و حوصله، نوازندگی آن را فرا بگیرد.
داربوکای ترکی
سالها پیش در مناطقی مانند آناتولی، بین‌النهرین و تمدن‌های آسیای مرکزی، سازهایی بسیار شبیه به داربوکای امروزی استفاده می‌شده است که هر کدام، شکل و اندازه‌ای متفاوت داشته‌اند. امروزه نیز مشخصه‌های این ساز در کشورهای مختلف متفاوت است و به‌طور مثال، داربوکایی که در برخی از کشورهای ترک‌زبان تولید و استفاده می‌شود، کمی با سایر انواع آن تفاوت دارد.
داربوکای ترکی، در طی سالیان، در مناطق مختلف با نام‌های گوناگونی شناخته می‌شده است که رایج‌ترین‌های آنها را می‌توان دمبک (dumbek)، دمبلک (dembelek)، دپلک (deplek)، دبلک (deblek)، دنبک (donbek)، تمبک (tombek)، کوپکی (coupki) و دبولک (debulak) دانست.
این ساز در زمان قدیم با سفال تراکوتا ساخته می‌شد؛ اما امروزه از فلزاتی مانند آلومینیوم، مس، آلیاژهای مختلف، گچ، چینی، چوب و حتی فایبرگلاس ساخته می‌شود.
پوست داربوکای ترکی نیز امروزه از ماده‌ای مصنوعی با مشخصات فیزیکی بسیار شبیه به پوست حیوانات ساخته می‌شود. این ماده، به شکل یک غشا یا دیافراگم، در دور حلقه بالایی ساز کشیده می‌شود و به وسیله پیچ در سر جای خود محکم می‌شود. با استفاده از این پیچ‌ها، می‌توان کشش پوست بر روی ساز را تنظیم و به‌نوعی آن را کوک کرد.
داربوکای ترکی معمولاً طولی در حدود ۲۲ سانتی‌متر و محیطی در حدود ۲۹ سانتی‌متر دارد. البته برخی از انواع این ساز، طولی تا ۳۰ سانتی‌متر نیز دارند. اما در کل، محبوب‌ترین اندازه برای آن، همین اندازه ۲۲ سانتی‌متری است؛ زیرا بدنه ساز در این اندازه به‌قدری کوچک است که می‌تواند به‌آسانی در دستان تمامی افراد، حتی کودکان نیز جای بگیرد.
شکل سنتی داربوکای ترکی، بدنه‌ای از جنس مس دارد و می‌توان آن را هنگام نوازندگی در زیر بغل گرفت یا بر روی پای خود گذاشت. برای نوازندگی این ساز، باید از هر دو دست خود استفاده کرد تا بتوان به حدود ۵۰ صدایی که می‌توان با ضربه زدن به سر یا اطراف این ساز تولید کرد، دست یافت.
داربوکای مصری
نوع مصری داربوکا که با نام طبلا (tabla) نیز شناخته می‌شود، از محبوبیتی بسیار در این کشور برخوردار است.
این نوع از داربوکا، تفاوت‌هایی مشهود با داربوکای ترکی دارد؛ برای مثال، در این ساز، گوشه‌های قسمت بالایی به شکل گرد ساخته می‌شود و پیچ‌های کوک آن نیز در سطح رویی ساز دیده نمی‌شوند.
بدنه داربوکای مصری معمولاً به حکاکی‌هایی نفیس و طرح‌هایی از جنس صدف، لاک و … مزین شده است.
با اینکه بسیاری معتقدند مصر خاستگاه ساز داربوکا بوده است، اما همسایه این کشور، مغرب که اکنون به سه کشور تونس، الجزایر و مراکش تقسیم شده است نیز سابقه تاریخی طولانی در ساخت این ساز دارد و نمونه‌هایی کوچک از آن، با بدنه‌ای سفالی و پوستی از جنس پوست بز، سالهاست که در این محدوده تولید می‌شود. این ساز در این کشورها و کشور مصر، به‌عنوان ساز اصلی برای رقص به کار می‌رود و نوازندگان آن، سبکی متفاوت از نوازندگی را برای هر نوع از رقص، در هر محیطی ابداع کرده‌اند.
نوازندگان حرفه‌ای مصری، توانایی نواختن بازه‌ای وسیع از ریتم‌ها و صداها را با استفاده از این ساز دارند و فنونی منحصربه‌فرد را برای نواختن آن به کار می‌برند.
داربوکای سفالی
این نوع از داربوکا، همانگونه که از نامش مشخص است، بدنه‌ای ساخته‌شده از سفال دارد. در داربوکای سفالی، برخلاف سایر انواع امروزی داربوکا، غشای رویی ساز از موادی طبیعی مانند پوست گوسفند، بز یا ماهی ساخته شده است. اگر کمی به پروسه تولید داربوکای سفالی فکر کنید، یک نکته مهم جلب توجه می‌کند؛ برای اینکه این ساز ساخته شود، چهار عنصر آب، خاک، آتش و هوا باید به کار گرفته شود. در واقع، این ساز، نتیجه همکاری بی‌نقص این چهار عنصر است.
بسیاری معتقدند که استفاده از سفال و پوست حیوانات در ساخت داربوکای سفالی، باعث صدای جذاب‌تر و طبیعی‌تر آن نسبت به سایر انواع داربوکا می‌شود. این ساز به این دلیل که معمولاً به‌صورت تکی نواخته می‌شود، با نام داربوکای سولو نیز شناخته می‌شود.
یک نکته قابل توجه در مورد داربوکای سفالی، وزن بالاتر آن نسبت به سایر همتایان خود است. روشن است که دلیل این امر، بدنه سفالی ساز است. به همین دلیل، نوازندگان معمولاً آن را به‌صورت افقی بر روی پاهای خود قرار می‌دهند.
اصلیت داربوکای سفالی متعلق به کشورهای عربی است و اکثر نوازندگان این ساز نیز از همین کشورها هستند. اما با گذشت زمان و انتشار موسیقی ملل در تمامی دنیا و از حدود دهه هشتاد میلادی، این ساز منحصربه‌فرد در کشورهای ترک‌زبان نیز محبوبیتی ویژه پیدا کرد.
خانواده داربوکای سفالی، در سه دسته اندازه‌ای با نام‌های سولو (Solo)، سومباتی (Sumbati) و دهولو (Dehollo) تولید می‌شود. سولو، کوچکترین نوع این ساز و دهولو، بزرگترین نوع آن است.
نکاتی که هنگام انتخاب و خرید داربوکا باید به آنها توجه کنید
اگر سفری به کشورهای عربی، خصوصاً آنهایی که در قاره آفریقا قرار دارند داشته باشید، موسیقی جذاب آنها و ریتم منحصربه‌فرد آن، شما را مسحور خود خواهد کرد. زمانی که به این نوع از موسیقی گوش فرا دهید، ریتم آن که در واقع نقشی ملودی‌گونه در موسیقی دارد، معمولاً در قالب ضرباتی با صدایی به شکل دوم توجه شما را به خود جلب خواهد کرد. شاید فکر کنید که این صدای یک نوع از طبل یا درام است؛ اما این صدا، در واقع متعلق به داربوکا است. صدای بی‌بدیل این ساز کوبه‌ای، در جای جای دنیا، از ترکیه، تا عربستان و آفریقای شمالی شنیده می‌شود و ریتم آن همواره پیام‌آور شادی و جشن بوده است.
در پایین، به چند نکته اشاره خواهیم کرد که پیش از خرید داربوکا و یادگیری نوازندگی آن، باید به آنها توجه کنید:
در مورد انواع داربوکا اطلاعات کسب کنید
این نکته تا حد زیادی با خواندن این مقاله میسر می‌شود؛ اما اگر قصد خرید و یادگیری ساز داربوکا را دارید، پیشنهاد می‌کنیم پس از خواندن این مقاله نیز به سراغ منابع دیگر رفته و با جزئیاتی بیشتر در مورد این ساز مطالعه کنید.
همانطور که پیش‌تر گفته شد، داربوکا در هر ناحیه‌ای از دنیا، شکلی متفاوت دارد و صدایی متفاوت نیز تولید می‌کند. با درک این امر و دانستن تفاوت‌های میان انواع مختلف داربوکا، می‌توانید نوع مورد علاقه خود از این ساز را یافته و با اشتیاقی بیشتر به یادگیری نوازندگی آن بپردازید.
هدف خود از نوازندگی داربوکا را مشخص کنید
پیش از هر چیز، هدف خود از یادگیری و نوازندگی را مشخص کنید. این کار می‌تواند به شما در انتخاب نوع ساز، کمکی شایان کند.
سبک نوازندگی و صدایی که می‌خواهید با داربوکا تولید کنید را پیش از شروع یادگیری آن تعیین کنید. برای مثال، داربوکای ترکی به دلیل طراحی خاص لبه‌هایش، با بشکن و نوک انگشتان نواخته می‌شود؛ در حالی که داربوکای عربی معمولاً با حرکات سریع انگشتان نواخته می‌شود. در حالی که این دو ساز از یک خانواده هستند، تفاوت‌هایی جزئی میان آنها وجود دارد که آنها را به دو ساز مختلف تبدیل می‌کند. شما می‌توانید با توجه به هدف خود از نوازندگی و سلیقه موسیقی خود، گزینه مناسب را انتخاب کنید.
مواد مورد استفاده در ساخت داربوکا و تأثیر آنها بر روی صدای ساز را بشناسید
شناخت مواد مورد استفاده در ساخت داربوکا و تأثیر آنها بر روی صدای این ساز نیز می‌تواند به شما در انتخاب صحیح کمک کند.
همانطور که گفته شد، برخی از انواع داربوکا، غشایی از جنس پوست حیواناتی مانند بز، گوسفند و یا ماهی بر روی خود دارند و برخی دیگر، غشایی ساخته‌شده از ماده‌ای مصنوعی به نام پوست شیشه. جنس این بخش، تأثیری قابل توجه بر صدای ساز دارد. تشخیص جنس پوست برای افراد مبتدی آسان نیست؛ به همین دلیل پیشنهاد می‌کنیم از متخصصین در این راستا کمک بگیرید.
گیتارایران، یکی از فروشگاه‌های متخصص در زمینه ساز داربوکا است و انواع مختلف این ساز را با برند جوهره الفن (Gawharet El Fan) ارائه می‌کند. برای کسب مشاوره جهت خرید این ساز کوبه‌ای جذاب، می‌توانید با کارشناسان گیتارایران تماس بگیرید.
منبع: Sala Muzik
مترجم: امیر تولی