تاریخچه گیتار بیس پنج‌سیم

گیتارهای بیس پنج‌سیم، نوعی بسیار متداول از گیتار بیس به شمار می‌روند و امروزه می‌توان نمونه‌هایی از آنها را در هر اجرای زنده و فروشگاه لوازم موسیقی دید. روشن است که هر بیسیستی از بیس‌های پنج‌سیم استفاده نمی‌کند و برخی از نوازندگان این ساز، هنوز هم نمونه‌های چهارسیم آن را ترجیح می‌دهند؛ اما با این وجود، باز هم از این نوع از گیتار بیس در بازه‌ای بسیار وسیع از سبک‌های موسیقی، از جز تا متال استفاده می‌شود و بسیاری از موزیسین‌های حرفه‌ای، آن را یکی از سازهای اساسی در ساخت موسیقی می‌دانند.

گیتارهای بیس پنج‌سیم امکان نوازندگی در بازه هارمونیک بسیار وسیع‌تری را به بیسیست‌ها می‌دهند و با استفاده از آنها، می‌توان با حرکت کمتر انگشتان، الگوهای آکوردی و نتی پیچیده‌تری را نواخت. همین ویژگی‌ها را نیز می‌توان دلایلی محکم برای تبدیل شدن این ساز به یک عضو ثابت در مجموعه سازهای بازه‌ای وسیع از موزیسین‌ها و بیسیست‌های حرفه‌ای دانست.

اما بیس‌های پنج‌سیم چگونه تولید شدند و اولین بار چه کسی این ساز را تولید کرد؟ چه چیزی باعث شد که بسیاری از نوازندگان بیس، از نوع چهارسیم این ساز به سمت نمونه‌های پنج‌سیم آن بروند؟

در این مطلب، قصد داریم تا با نگاهی عمیق به تاریخچه گیتارهای بیس پنج‌سیم، به پاسخ این سوالات برسیم.

دنیای بیس، قبل از اختراع بیس‌های پنج‌سیم

برای این که به ریشه‌های گیتار بیس پنج‌سیم دست یابیم، باید نخست نگاهی به دنیای سازهای بیس، پیش از اختراع نمونه‌های الکتریک و پنج‌سیم این ساز داشته باشیم. پس بیایید به قرن‌ها پیش و زمانی برویم که گیتار بیس الکتریک به‌کلی وجود نداشت و نقش تولید نت‌های بم در موسیقی، به عهده ساز کنترباس یا دابل بیس بود.

ریشه‌های گیتار بیس پنج‌سیم در دنیای کنترباس

گمان می‌رود که اولین سازهای بیس با پنج سیم، در قرن هجدهم میلادی ساخته شده باشند. اما این بیس‌های پنج‌سیم اولیه، در الگویی بسیار متفاوت از بیس‌های الکتریک پنج‌سیم و حتی کنترباس‌های پنج‌سیم امروزی کوک می‌شدند. در واقع، الگوی کوک در این سازها به جای BEADG که امروزه الگوی کوک متداول سازهای بیس پنج‌سیم است، FADF#A بوده که با استانداردهای امروزی موسیقی بسیار عجیب است!

ساخت اولین بیس ارکستر پنج‌سیم به سال ۱۸۸۰ بازمی‌گردد و یک سال پس از آن نیز کارل اوتو (Carl Otho)، یکی از تولیدکنندگان مشهور بیس در آن دوره، اختراع کنترباس پنج‌سیم به‌شکل مدرن را به نام خود ثبت کرده است. این بیس‌ها، از لحاظ ساختاری به نمونه مدرن خود بی‌شباهت نبودند و معمولاً در دو الگوی CEADG و BEADG کوک می‌شدند؛ الگوهایی که امروزه نیز متداول‌ترین الگوهای کوک کنترباس‌های پنج‌سیم و همچنین گیتارهای بیس‌های پنج‌سیم است.

این نوع از کنترباس، یعنی نمونه پنج‌سیم که اختراع آن به‌نام کارل اوتو ثبت شده است، زمانی سازی بسیار محبوب و پُراستفاده بوده است و در آثار موسیقی بسیاری نیز مورد استفاده قرار گرفته است. برای مثال، نوازنده افسانه‌ای،‌ هانس فون بولو (Hans von Bülow)، از این ساز در سمفونی‌های باشکوه بتهوون (Beethoven) استفاده کرده است و ویلی کراس (Willy Krausse) نیز این نوع از کنترباس را در ارکستر فیلارمونیک برلین مورد استفاده قرار داده است. یکی از مزایای اصلی این کنترباس‌ها نسبت به نمونه‌های قدیمی‌ترشان، بازه نتی وسیع‌تر آنها بود که که باعث می‌شد نوازندگان بتوانند به‌جای انجام حرکات طولی دشوار بر روی دسته برای انگشت‌گذاری نت‌های مختلف، با حرکت انگشت خود بر روی سیم‌های بعدی در عرض فرت‌بورد، آنها را بنوازند.

شاید کنترباس‌های پنج‌سیم در بسیاری از جهات، به بیس‌های الکتریک پنج‌سیم امروزی شباهت داشته باشند؛ اما با این وجود، این ساز‌ها همچنان بسیار متفاوت از گیتارهای بیسی هستند که امروزه در دستان بیسیست‌ها می‌بینیم. در ادامه، روند تبدیل شدن ساز بیس به یک ساز الکتریک را مرور خواهیم کرد تا به‌شکلی دقیق‌تر با تاریخچه گیتار بیس پنج‌سیم محبوب خود آشنا شوید.

تکامل بیس به یک ساز الکتریک

حال، بیایید در نقطه‌ای دیگر از تاریخچه سازهای بیس متمرکز شویم و نگاهی به اولین سازهای بیس الکتریک بیندازیم. می‌توان با اطمینان گفت که اولین بیس الکتریک، در دهه سی میلادی و توسط پال توتمارک (Paul Tutmarc)، موزیسین و مخترع مشهور، به تولید رسید. توتمارک در سال ۱۹۳۵ یک بیس الکتریک موسوم به Model 736 Bass Fiddle را به بازار معرفی کرد که از نظر ساختاری، شباهتی بسیار به یک گیتار بیس الکتریک امروزی داشت و در کاتالوگ مشهور Sears نیز به فروش می‌رسید.

اما این بیس‌های الکتریک با وجود طراحی متفاوت و مدرن و ویژگی‌های کاربردی خود، چندان مورد استقبال بیسیست‌های آن زمان قرار نگرفتند و در طی چند سال تولیدشان، تنها صد نمونه از آنها به فروش رسید. این فروش و محبوبیت پایین، باعث شد که Model 736 به‌سرعت از یاد موزیسین‌ها برود و به سازی فراموش‌شده تبدیل شود. البته همین تیراژ محدود، امروز این ساز را به یک شیء کلکسیونی بسیار ارزشمند و گران‌قیمت تبدیل کرده است و باعث شده است که نمونه‌های سالم آن با قیمت‌هایی چندین هزار دلاری در بازار سازهای دست دوم معامله شوند.

گیتارهای بیس به‌شکل امروزی‌شان، در دهه پنجاه میلادی و توسط یکی از اولین سازندگان گیتارهای الکتریک، یعنی لئو فندر (Leo Fender)، مؤسس کمپانی فندر (Fender) ساخته شدند. فندر در سال ۱۹۵۱، مدل Precision Bass را به بازار عرضه کرد که در زمان خود، سازی بسیار پیشرفته و کاربردی به شمار می‌رفت و بلافاصله با استقبال گرم بیسیست‌ها مواجه شد. این گیتار بیس به‌حدی بی‌نقص بوده است که حتی امروز و پس از گذشت بیش از هفت دهه نیز هنوز یکی از محبوب‌ترین و پرفروش‌ترین گیتارهای بیس موجود در بازار است. Fender Precision Bass بلافاصله پس از عرضه به بازار، به ساز بیس منتخب و اصلی تقریباً تمامی بیسیست‌های سبک‌های موسیقی همچون راک، پاپ و در کل هر سبکی از موسیقی که نیازی مبرم به یک کنترباس نداشت، تبدیل شد!

این که فندر توانست با عرضه دو محصول، دنیای دو ساز گیتار و بیس را به‌شکل همزمان به‌کلی دگرگون کند، امری شگفت‌انگیز است. گیتار الکتریک تلکستر (Telecaster) شرکت فندر نیز در همین سال، یعنی ۱۹۵۱ به بازار عرضه شد و با محبوبیت فوق‌العاده‌ای که بلافاصله پس از معرفی کسب کرد، در کنار Precision Bass، سال ۱۹۵۱ را به یک سال بسیار مهم و دگرگون‌کننده در تاریخ موسیقی تبدیل کرد.

طبیعی است که تولید Precision Bass توسط فندر، یک بازار جدید را در دنیای تجهیزات موسیقی تشکیل داد و باعث شد که شرکت‌های بی‌شمار دیگری در سراسر دنیا، با ساخت و عرضه سیلی از بیس‌های الکتریک جدید و متفاوت، شانس خود را در این بازار امتحان کنند.

دو سال پس از عرضه این گیتار بیس تاریخ‌ساز به بازار و در سال ۱۹۵۳، کمپانی گیبسون (Gibson) نیز با عرضه گیتار بیس اسکیل کوتاه خود موسوم به EB-1، رسماً به دنیای بیس‌های الکتریک وارد شد. چند سال بعد و در سال ۱۹۵۶، شرکت هافنر (Hofner) نیز یک گیتار بیس الکتریک بسیار متفاوت موسوم به ۵۰۰/۱ را به بازار عرضه کرد که به‌دلیل شکل متفاوت و ویولن‌گونه بدنه خود، توجه بسیاری از بیسیست‌ها را به خود جلب کرد و با نام بیس ویولنی (Violin Bass) مشهور شد. چندی بعد، یک نمونه از این ساز توسط بیسیست گروه موسیقی بیتلز، یعنی پال مکارتنی (Paul McCartney) خریداری شد و حضور او بر روی استیج با Hofner 500/1، باعث محبوبیت دوچندان آن شد. یک سال بعد از معرفی ۵۰۰/۱ به بازار و در سال ۱۹۵۷، شرکت ریکنبکر (Rickenbacker) که بسیاری از آن به‌عنوان مخترع گیتار الکتریک به‌شکل امروزی یاد می‌کنند نیز یک گیتار بیس موسوم به ۴۰۰۰ را به بازار عرضه کرد که اولین بیس الکتریک دنیا با دسته یکپارچه با بدنه (یا ساختار neck-thru) بود.

در این نقطه از تاریخ، به نظر می‌رسد که تنها یک قدم به اختراع نوع پنج‌سیم گیتار بیس باقی مانده است؛ اما یک نوع دیگر از این ساز محبوب و کاربردی، پیش از نوع پنج‌سیم آن تولید شده است که بستر ظهور نمونه‌های پنج‌سیم را نیز فراهم کرده است. در ادامه، این نوع از گیتار بیس الکتریک را نیز به شما معرفی خواهیم کرد.

ظهور بیس‌های شش‌سیم پیش از نمونه‌های پنج‌سیم

جالب است بدانید پیش از این که گیتارهای بیس الکتریک پنج‌سیم به بازار معرفی شوند، نوع شش‌سیم این ساز پا به عرصه گذاشته است. البته حضور این بیس‌ها در بازار به‌شکل امروزی و انبوه نبوده است و شکلی محدود و ویژه داشته است. در سال ۱۹۵۶، شرکت دن‌الکترو (Danelectro) از یک ساز موسوم به UB-2 پرده برداشت که هم یک گیتار باریتون محسوب می‌شد و هم یک گیتار بیس شش‌سیم. این ساز در الگوی کوک استاندارد گیتار، یعنی EADGBE، اما در یک اکتاو پایین‌تر کوک می‌شد که صدایی جالب و متفاوت از تمامی سازهای موجود در بازار به آن می‌بخشید. همین صدای ویژه و البته بازه صوتی وسیع Danelectro UB-2، انعطاف کاربری وسیعی به آن بخشیده بود و باعث شد که بسیاری از بیسیست‌ها در آن سال‌ها از آن به‌عنوان ساز اصلی خود در جلسات ضبط استودیویی استفاده کنند.

فندر نیز چند سال پس از عرضه UB-2 و در سال ۱۹۶۱، با مشاهده محبوبیت این ساز در میان بیسیست‌ها، تصمیم گرفت تا یک گیتار بیس شش‌سیم موسوم به Bass VI را به بازار عرضه کند. Fender Bass VI نیز دقیقاً همانند UB-2 در الگوی کوک استاندارد گیتار، با نت‌هایی در یک اکتاو پایین‌تر از آن کوک می‌شد و صدایی تقریباً مشابه با آن تولید می‌کرد. اما این ساز با توجه به ظاهر زیباتر، انعطاف تُنال بالاتر و البته سازنده مشهورتر خود، به محبوبیتی حتی بیشتر از UB-2 دست یافت و با وجود این که تقریباً تمامی بیسیست‌ها تنها در استودیو از آن استفاده می‌کردند و آن را با خود به استیج نمی‌بردند، این ساز حتی در میان دنبال‌کنندگان دنیای موسیقی نیز به شهرتی بسیار دست یافت. Bass VI اکنون نیز توسط فندر تولید می‌شود و گزینه‌ای بسیار محبوب و مناسب برای بیسیست‌ها و حتی گیتاریست‌هایی است که به دنبال تجربه یک صدای متفاوت از ساز خود هستند.

سالهاست که بحث بر سر این که بیس‌هایی شش‌سیم همچون Bass VI، یک گیتار بیس هستند یا یک گیتار الکتریک، در میان گیتاریست‌ها و بیسیست‌ها جریان دارد و هنوز پاسخی دقیق برای این سوال مشخص نشده است! برخی از افراد بر این باورند که این دسته از سازها، بیشتر یک گیتار باریتون به شمار می‌روند تا یک گیتار بیس؛ اما برخی دیگر اعتقاد دارند این سازها به دلیل الگوی کوک متفاوت خود که یک اکتاو پایین‌تر از الگوی کوک گیتارهای الکتریک است، سازهایی با بازه آوایی بیس به شمار می‌روند و بنابراین، باید آنها را در دسته گیتارهای بیس جای داد.

اما این ساز هرچه که باشد، یک گیتار مشابه بیس با بازه آوایی وسیع‌تر است که نقشی اساسی نیز در شکل‌گیری گیتار بیس پنج‌سیم داشته است!

اولین گیتار بیس پنج‌سیم در دنیا

حال، بالاخره و پس از مرور تاریخچه‌ای طولانی از گیتار بیس، به بیس الکتریک پنج‌سیم و اولین نمونه تولیدشده از آن رسیدیم. در سال ۱۹۶۵، شرکت فندر یک گیتار بیس پنج‌سیم موسوم به Bass V را به بازار عرضه کرد که تنها ۱۵ فرت در دسته خود داشت و می‌توان آن را اولین گیتار بیس پنج‌سیم دنیا و شکلی آغازین از این ساز محبوب دانست. اما وجه تفاوت اصلی Bass V با بیس‌های پنج‌سیم امروزی، علاوه بر تعداد فرت‌های آن، الگوی کوک آن بود. در واقع، این ساز به جای سیم B پایین، به یک سیم زیر‌تر در نت C بالا مجهز بود که الگوی کوک EADGC را به جای الگوی متداول BEADG برای آن حاصل می‌کرد. امروز نیز برخی از بیسیست‌ها گیتارهای بیس پنج‌سیم خود را در این الگو کوک می‌کنند؛ اما الگوی BEADG را می‌توان متداول‌ترین الگوی کوک و در واقع الگوی استاندارد کوک این ساز دانست و از نظر ما، شکل مدرن این نوع از گیتار بیس، بهترین عملکرد خود را با این الگو به نمایش می‌گذارد.

با وجود محبوبیت کنونی بیس‌های پنج‌سیم، Bass V در بدو عرضه به بازار، به سازی محبوب تبدیل نشد و فروش چندانی نداشت. بیسیست‌ها در آن دوره، این گیتار بیس پنج‌سیم را چندان نپسندیدند و دلیل این امر را احتمالاً می‌توان اندازه، شکل بدنه و فاصله کم میان سیم‌های این ساز دانست که نوازندگی را دشوار می‌ساخت. به دنبال همین امر، از زمان عرضه Fender Bass V به بازار یعنی سال ۱۹۶۵ تا زمان توقف تولید آن در سال ۱۹۷۱، تنها ۲۰۰ نمونه از این ساز تولید شد و به فروش رسید؛ تیراژی که می‌توان آن را برای یک ساز با تولید انبوه و نامحدود، یک شکست تجاری تمام‌عیار دانست.

اما پس از شکست تجاری Bass V، چه چیزی باعث شد که گیتارهای بیس پنج‌سیم تا این حد به محبوبیت برسند؟ همچنین در چه زمانی و به چه دلیل الگوی کوک این گیتارها از EADGC به EADGB تغییر کرد؟ در پاسخ این سوالات، باید بگوییم که شرکت‌های کوچک سازنده گیتارهای کاستم در دهه هفتاد میلادی، هم در دنیای گیتارهای الکتریک و هم در دنیای گیتارهای بیس، تأثیری انکارناپذیر داشته‌اند و یکی از دلایل اصلی افزایش محبوبیت بیس‌های پنج‌سیم را نیز می‌توان ساخته‌های این شرکت‌ها دانست.

در سال ۱۹۷۴، آنتونی جکسون (Anthony Jackson) از لوتیر برجسته آن دوران، کارل تامسون (Carl Thompson) خواست تا یک گیتار بیس شش‌سیم با الگوی کوک BEADGC برای او بسازد. اما جکسون از نتیجه سفارش خود راضی نبود؛ زیرا تامسون برای تطبیق سیم‌های ساز مورد سفارش او با پیکاپ‌های شش‌سیم موجود در بازار در آن دوران، مجبور شده بود سیم‌های آن را در فواصلی کم از یکدیگر نصب کند و همین طراحی نیز باعث شده بود که نوازندگی با این ساز بسیار دشوار شود. اما دو سال بعد و در سال ۱۹۷۶، تامسون یک بیس پنج‌سیم تولید کرد که به یک سیم B پایین مجهز بود و در الگوی BEADG کوک می‌شد. می‌توان گفت که با ساخت این ساز، گیتار بیس پنج‌سیم به‌شکل امروزی خود متولد شد.

در همین سال یعنی ۱۹۷۶، المبیک (Alembic)، شرکت تولیدکننده ساز و تجهیزات صوتی که توسط مخترع، نوآور و مهندس صدای گروه موسیقی گریتفول دد (The Grateful Dead)، یعنی آزلی استنلی (Owsley Stanley) تأسیس شده است نیز یک گیتار بیس پنج‌سیم برای جیمی جانسون (Jimmy Johnson) تولید کرد که از بسیاری جهات، سازی منحصر‌به‌فرد به شمار می‌رفت. المبیک به دنبال رویکرد نوآورانه خود، پیکاپ‌هایی را به‌طور انحصاری برای این گیتار بیس پنج‌سیم طراحی کرده بود و آن را به یک مدار الکترونیک اکتیو (پری‌امپ) نیز تجهیز کرده بود؛ ویژگی‌هایی که به‌تازگی و در چند سال اخیر به امکاناتی متداول در بیس‌های الکتریک پنج‌سیم تبدیل شده‌اند.

می‌توان گفت که این نقطه از تاریخ، زمان تولد گیتار بیس پنج‌سیم به‌شکل مدرن آن است و از همین دوران نیز محبوبیت این ساز جذاب روز به روز افزایش یافته است. شایان ذکر است در دهه هفتاد میلادی که دوران جنون دنیای سازهای کاستم به شمار می‌رفت، چندین و چند گیتار بیس پنج‌سیم و شش‌سیم دیوانه‌وار و البته جذاب دیگر نیز توسط شرکت‌های مختلف به تولید رسیده است که نام بردن از تمامی آنها از حوصله این مطلب خارج است! اما هر یک از این سازها، چکشی به مجسمه زیبای گیتار بیس پنج‌سیم بوده‌اند که امروز شاهد آن هستیم. از آن روز تا کنون، بیسیست‌های بیشتر و بیشتری به سراغ بیس‌های پنج‌سیم رفته‌اند و آن را به‌عنوان ساز اصلی خود برگزیده‌اند. بنابراین، با افزایش تعداد نوازندگان این ساز و اقبال عمومی به آن در بازار آلات موسیقی، امروز این نوع از گیتار بیس را می‌توان یک ساز کاملاً استاندارد و متداول و یک گزینه عالی برای طیف وسیعی از بیسیست‌ها دانست.

تکامل گیتار بیس پنج‌سیم در طی زمان

پس از دهه هفتاد میلادی، گیتار بیس پنج‌سیم به‌عنوان یکی از انتخاب‌های اول و اصلی بیسیست‌ها در بازار ساز شناخته شد و به دنبال این امر، شرکت‌های بی‌شماری ساخت این نوع از بیس را آغاز کردند. در این دوران و تا دهه هشتاد میلادی، کمپانی‌هایی متعدد همچون پیوی (Peavey)، یاماها (Yamaha)،‌ ای اس پی (ESP)، پی آر اس (PRS)، اشتاینبرگر (Steinberger) و واشبرن (Washburn)، حداقل یک گیتار بیس پنج‌سیم را به سبد محصولات خود افزودند و رسماً پا به بازار این ساز گذاشتند.

یک نکته مهم این است که گیتارهای بیس پنج‌سیم در دهه هفتاد و هشتاد میلادی، اکثراً قیمتی بالا داشتند؛ زیرا تقریباً تمامی آنها، نمونه‌هایی کاستم بودند که در تیراژی بسیار محدود تولید می‌شدند و به همین دلیل، با قیمتی چند هزار دلاری به فروش می‌رسیدند. این امر باعث می‌شد که بیس پنج‌سیم در آن دوران یک ساز خاص و لوکس باشد که تنها ثروتمندان و بیسیست‌های نامی توانایی نزدیک شدن به آن را دارند! به همین دلیل نیز بیس‌های پنج‌سیم معمولاً تنها در دستان نوازندگان بسیار مشهور دیده می‌شدند و به‌ندرت می‌توانستید این ساز را در دستان بیسیست‌های گروه‌های موسیقی کوچک و محلی مشاهده کنید.

اما در دهه نود میلادی، محبوبیت بیس‌های پنج‌سیم به‌حدی رسید که بسیاری از شرکت‌ها تصمیم گرفتند نمونه‌هایی ارزان‌قیمت‌تر از این ساز را تولید و به بازار عرضه کنند. در این دوران، شرکت‌هایی مشهور در دنیای گیتار همچون فندر و آیبانز (Ibanez)، تولید مدل‌هایی ارزان‌قیمت از بیس پنج‌سیم را در کشورهایی با هزینه تولید ارزان همچون مکزیک، کره و چین آغاز کردند تا دسترسی به یک نمونه باکیفیت از این ساز از برندی معتبر را برای قشری وسیع‌تر از بیسیست‌ها ممکن کنند و تقاضای بسیار موجود در بازار برای این ساز را سیراب کنند.

اکنون و پس از دهه ۲۰۰۰، گیتارهای بیس پنج‌سیم به یک ساز کاملاً متداول و استاندارد تبدیل شده‌اند که می‌توان نمونه‌هایی از آن را در هر فضای مربوط به موسیقی و تجهیزات آن مشاهده کرد. امروز، این ساز با تنوعی بسیار وسیع در بازار وجود دارد و می‌توان بسته به بودجه، یک نمونه مناسب از آن را در تمامی سطوح، از مدل‌های مبتدی با قیمتی چند صد دلاری تا مدل‌هایی بسیار نفیس با قیمتی چند هزار دلاری خریداری کرد. دسترسی به یک گیتار بیس پنج‌سیم اکنون از هر زمانی آسان‌تر است و حتی اگر یک بیسیست مبتدی با بودجه‌ای بسیار محدود باشید نیز می‌توانید یک بیس از این نوع برای خود خریداری کنید.

بیس‌های پنج‌سیم امروزه به‌حدی محبوب هستند که بیسیست‌ها در سراسر دنیا، با هر میزانی از مهارت و در هر سبکی از موسیقی از آنها استفاده می‌کنند. یکی از دلایل اصلی محبوبیت استثنایی این سازها نسبت به نمونه چهارسیم گیتار بیس را می‌توان بازه صوتی وسیع‌تر آنها دانست. همچنین، به لطف تعداد بیشتر سیم‌های بیس‌های پنج‌سیم، می‌توان بسیاری از قطعات موسیقی را به‌وسیله آنها تنها با انجام حرکاتی افقی و کوچک در دسته و بدون نیاز به انجام انگشت‌گذاری‌هایی پیچیده به‌شکل عمودی در فرت‌بورد، نواخت.

اکثر بیسیست‌ها اکنون حداقل یک گیتار بیس پنج‌سیم در مجموعه سازهای خود در اختیار دارند؛ زیرا بازه صوتی وسیع این نوع از گیتار بیس، آن را به یکی از عناصر اساسی در نوازندگی موسیقی مدرن تبدیل می‌کند. بنابراین، امروزه چه در صحنه موسیقی پاپ و برادوی (Broadway) فعال باشید و چه یک موزیسین سبک دث متال (death metal) باشید، مطمئناً روزی با یک گیتار بیس پنج‌سیم سر و کار پیدا خواهید کرد!

اما بیس‌های پنج‌سیم نیز درست همانند گیتارهای الکتریک، با وجود محبوبیت بسیار خود در طی دهه‌های اخیر، از زمان عرضه اولین نمونه خود به بازار تا به امروز شاهد تغییرات چندانی در ساختار اصلی خود نبوده‌اند و جدیدترین نمونه از آنها نیز ظاهر، فناوری و ساختاری بسیار شبیه به نمونه‌های تولیدشده در دهه هفتاد میلادی دارد. دنیای گیتارهای الکتریک نیز دقیقاً به همین شکل است و از دهه پنجاه میلادی، با عرضه مدل‌هایی همچون تلکستر، استرتوکستر و لس پال به بازار تا به امروز، ساختار کلی این سازها کاملاً بدون تغییر باقی مانده است و یک تلکستر ساخته‌شده در سال ۲۰۲۴، ظاهر، فناوری و ساختاری بسیار شبیه به یک تلکستر تولیدشده در سال ۱۹۵۶ دارد.

در واقع، اجزای الکترونیکی، مواد مورد استفاده در ساخت و پروسه تولید بیس‌های پنج‌سیم امروزی، تفاوت‌هایی آشکار با نمونه‌های قدیمی این ساز دارد؛ اما بخش‌های بنیادی این سازها در طی این دهه‌ها تقریباً بدون هیچ تغییری باقی مانده است و می‌توان گفت که از لحاظ ساختاری، یک گیتار بیس پنج‌سیم امروزی با اولین گیتار بیس پنج‌سیم المبیک کاملاً مشابه است. یکی از معدود تغییراتی که در ساختار بیس‌های پنج‌سیم در طی دهه‌های اخیر صورت گرفته است را می‌توان افزایش عرض دسته‌های این سازها دانست تا فاصله بین سیم‌ها افزایش یابد و به این شکل، نوازندگی با آنها تسهیل شود. این امر بدین دلیل است که بسیاری از بیس‌های پنج‌سیم و شش‌سیم قدیمی، دسته‌ای چندان عریض‌تر از نمونه‌های چهارسیم نداشتند و این امر، نوازندگی با آنها را بسیار دشوار می‌ساخت. بیسیست‌های بسیاری در طی چند دهه گذشته از این امر شکایت داشته‌اند و همین قضیه نیز باعث شده است که اکثر سازندگان این ساز، عرض دسته محصولات خود را افزایش دهند.

سخن آخر

در حالی که سازهای بیس پنج‌سیم، قرن‌هاست که در دنیا مورد استفاده قرار گرفته‌اند، اما بیس‌های الکتریک پنج‌سیم، تنها چند دهه است که به‌شکل امروزی تولید می‌شوند و روند تولد و تبدیل شدن آنها به سازی مدرن، روندی بسیار طولانی و پیچیده بوده است. اتفاقاتی مهم در دنیای گیتار بیس، از ساخت اولین بیس الکتریک در دنیا تا رونمایی فندر از Precision Bass، ساخت اولین گیتار بیس شش‌سیم دنیا، عرضه مدل V Bass به بازار و ساخت بیس‌های پنج‌سیم توسط افرادی همچون کارل تامسون و شرکت المبیک، تأثیری اساسی در تکامل گیتار بیس پنج‌سیم به‌شکل امروزی آن داشته‌اند و می‌توان گفت که همگی، خط تکامل مستقیم این ساز به شمار می‌روند.

امروز، بیس‌های پنج‌سیم، بازار گیتارهای بیس را به تسخیر خود درآورده‌اند و به بخشی اساسی و جدانشدنی از موسیقی مدرن تبدیل شده‌اند. پس دفعه بعدی که یک گیتار بیس پنج‌سیم را در دست می‌گیرید یا صدای آن را می‌شنوید، لحظه‌ای تأمل کنید و تاریخچه طولانی این ساز و نوآوری‌ها و ابداعاتی که منتج به ساخت آن شده است را با خود مرور کنید. مطمئناً با این کار، قدر ساز خود را بیشتر خواهید دانست و لذتی بیشتر از نوازندگی آن می‌برید!

آیا شما تجربه نوازندگی با یک گیتار بیس پنج‌سیم را دارید؟ در صورتی که تا کنون این ساز را نواخته‌اید، به نظرتان آیا این نوع از گیتار بیس به نمونه‌های چهارسیم آن برتری دارد؟ از شما دعوت می‌کنیم که پاسخ خود به این سوالات را در بخش نظرات همین مطلب نوشته و آن را با ما و مخاطبین گیتار ایران در میان بگذارید.

در پایان، اگر بیسیست هستید و به یک راهنمای خرید سیم گیتار بیس نیاز دارید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله «بهترین سیم‌های گیتار بیس» را در وب‌سایت گیتار ایران مطالعه کنید.

منبع: Stringjoy